Grzegorz Paczkowski

W drugiej połowie XVIII wieku, w sztuce europejskiej zaczęto powoli odchodzić od powszechnie dotąd panujących, klasycystycznych wzorców oświecenia. Tematyka utworów zaczęła dążyć ku indywidualnym przeżyciom emocjonalnym bohaterów, którzy od gwaru wielkich miast, bardziej cenili zacisza dzikiej przyrody. Tak rodził się sentymentalizm!

Neoromantyzm (inne nazwy to: postromantyzm lub nowy romantyzm) to zjawisko nieco trudniejsze do uchwycenia niż tradycyjnie pojmowane okresy historycznoliterackie. Jest to nurt pogranicza – pogranicza epok, pogranicza wieków i pogranicza stylistyk. Można by powiedzieć, że to artystyczno-światopoglądowy pomost pomiędzy romantyzmem XIX i modernizmem XX wieku.

Jednym z najwybitniejszych romantyków europejskich był Johann Wolfgang Goethe. Oprócz Cierpień młodego Wertera, którym w zasadzie zmienił całą epokę historycznoliteracką, i wielu ballad, stworzył również tajemniczy dramat pt. Faust. Pracował nad nim przeszło sześćdziesiąt lat, a ostatnią jego część – na życzenie autora – opublikowano dopiero po jego śmierci.

Przywykliśmy sądzić, że sztuka jest pod względem estetycznym zjawiskiem pięknym, o pięknie opowiada i piękno opisuje. Często zapominamy, że zdarzało się w historii literatury, że sztuką posługiwano się w zgoła odmienny sposób i w odmiennym celu. Przyjrzyjmy się zjawisku, które było bardzo charakterystyczne, zwłaszcza dla polskiej poezji połowy XX wieku – turpizmowi.

Na początku XX wieku nadal trwała rewolucja przemysłowa: miasta się rozrastały, produkcja stawała się masowa, budowano kolej, pojawiła się elektryczność, świat malał.

Ostatnie ćwierćwiecze XIX wieku było dla Europy, pod względem rozwoju kultury i sztuki, czasem dosyć niespokojnym. Już dawno znudzono się patetyczną poetyką romantyzmu, a realistyczna przyziemność pozytywizmu nie dawała wrażeń, których oczekiwali odbiorcy. Potrzebne były nowe kierunki, które wkrótce zaczęły pojawiać się jeden po drugim, a jednym z pierwszych był impresjonizm.

Stoicyzmem nazywamy jeden z pierwszych systemów filozoficznych, jakie powstały w starożytnej Grecji – ojczyźnie umiłowania mądrości. Ciekawą właściwością tej akurat szkoły jest fakt, że nie dezaktualizuje się ona i zapominana lub pomijana w jednej epoce, zawsze triumfalnie powraca do łask w kolejnej. Przyjrzyjmy się starożytnym stoikom i ich receptom na szczęście.

Trudno mówić o literaturze bez, szczątkowej choćby, znajomości jej źródeł i tradycji. Wiele dzisiejszych konwencji, prądów artystycznych, postaw, nurtów, a także zwykłych pojęć, które niekiedy przeniknęły już do popkultury i języka codziennego, ma swoje korzenie w tekstach kultur dawnych, nierzadko również starożytnych. Tak również jest w przypadku prometeizmu.