Psalm 47 Jana Kochanowskiego to jeden z tłumaczonych przez niego utworów. Jego przekład „Księgi Psalmów” jest jednym z najpiękniejszych zabytków języka polskiego. Jest to pieśń pochwalna, z charakterystyczną dla poety bogatą w odniesienia biblijne i środki stylistyczne warstwą liryczną i klasycystyczną, regularną budową.
Spis treści
Psalm 47 – geneza pieśni
Jan Kochanowski był wybitną jednostką. To prawdziwy człowiek renesansu – świetnie wykształcony, genialny artysta. Znał świetnie łacinę, jego pierwsze utwory powstawały właśnie w tym języku. Wiele miesięcy zajęło mu przetłumaczenie „Psałterza Dawidowego”, które poprzedził wielomiesięcznymi studiami biblistycznymi i teologicznymi, o czym wiadomo ze względu na listy, które pisał do ówczesnego władcy, Zygmunta Augusta (poeta był doradcą królewskim). Uznawał go za projekt swojego życia.
W Polsce wcześniej pojawiały się translacje psalmów, najstarsze pochodzą z XV wieku – „Psałterz floriański”, prawdopodobnie utworzony dla królowej Jadwigi, „Psałterz puławski” i „Psałterz krakowski”. W renesansie niektóre psalmy przetłumaczył Mikołaj Rej, jednak jego tłumaczenie nie stało się tak popularne, jak Kochanowskiego. Wtedy pierwszy raz stworzono też dedykowaną muzykę, skomponowaną przez Mikołaja Gomółkę – „Melodia na psałterz polski”. Ostateczne wydanie zbioru miało miejsce w Krakowie, w drukarni Łazarzowej w 1579 roku.
Psalm jako gatunek
Psalmy to pieśni biblijnego króla Dawida, który opisywał w nich swoje przeżycia i stosunek wobec Boga. Są to pieśni liryczne, podobne do hymnu. Były pisane przez autora natchnionego. Zawierają refleksje, dziękczynienia, pouczenia, lamentacje. Dzielą się one na błagalne (prośby) dziękczynne i pochwalne. Inny umowny podział dzieli je na królewskie, prorockie, dydaktyczne, lamentacyjne i pochwalne. Omawiany „Psalm 47” należy do pieśni pochwalnych dla Stwórcy. Zwyczajowo psalmy przypisuje się królowi Izraela Dawidowi, dziś wiadomo jednak, iż nie napisał wszystkich 150 pieśni zawartych w starym testamencie. Prawdopodobnie powstawały one przez kilkuset lat.
Psalm 47 – analiza utworu
Pieśń składa się z pięciu czterowersowych strof o regularnej budowie. Wszystkie rymy są parzyste. Utwór, jak wszystkie psalmy należy do liryki bezpośredniej. Środki stylistyczne, które zastosował autor, mają na celu podkreślić chwałę bożą. Rozpoczyna go apostrofa skierowana do wszystkich ludzi, by wysławiali Boga. Występuje mnóstwo epitetów, które ukazują radość podmiotu lirycznego. Ich funkcją w głównej mierze jest wysławianie Boga („Bogu wiecznemu”, „cześć niezmierzona” „król wszego świata”). Środki językowe, takie jak przenośnie dodatkowo podkreślają bezmiar boskiej mocy. Ma podniosły charakter, bardzo radosny.
Podmiotem lirycznym jest osoba wierząca, która wychwala Boga za wszystkie dary i dobro, jakie od niego otrzymał. Jest wdzięczny Stwórcy za jego działanie i moc. Jest przepełniony radością i zachęca innych ludzi do tego, by również dziękowali Bogu tańcem i śpiewem.
Psalm 47 – interpretacja
Jak często w psalmach dziękczynnych i pochwalnych, podmiot namawia do dziękowaniu Bogu śpiewem i tańcem („Kleszczmy rękoma wszyscy zgodliwie/ Wszyscy śpiewajmy Panu chętliwie”). Taki sposób oddawania czci wywodzi się z kultury opisanej w Starym Testamencie, gdzie bóstwa były otaczane czcią właśnie w ten sposób. Żydzi również z niego korzystali, by pokłonić się przed swoim Panem.
Pierwsza strofa nawołuje do dziękowania Bogu i opisuje go – jest wszechmocny, panuje nad wszelkim stworzeniem, ale jest również groźny. Taki wizerunek Boga dopełnia się w całym Starym Testamencie, gdzie za nieposłuszeństwo Bóg zsyła na ludzi kary (Potop, Plagi zesłane na Egipt i zatopienie w czasie przejścia przez Morze Czerwone z Księgi Rodzaju, potraktowanie Sodomy i Gomory, zapowiedź zniszczenia Niniwy, jeśli się nie nawróci – Księga Jonasza).
Druga strofa opisuje boską pomoc, jaką otrzymywali Żydzi w czasie odnajdywania swojej ziemi obiecanej. Podmiot liryczny nawiązuje do otrzymanych przez Boga „Włości Jakubowych”, czyli terenu, gdzie osiadły po wyprowadzeniu z Egiptu plemiona izraelskie. Przywołany Jakub był patriarchą, miał 12 synów, którzy zapoczątkowali późniejsze pokolenia. Od ich imion wzięły się również późniejsze nazwy geografii biblijnej (np. ziemie Judy, Symeona). To nawiązanie pokazuje, iż Kochanowski naprawdę dokładnie przestudiował biblię przed przygotowaniem translacji.
W trzeciej i czwartej strofie widać dziękczynienie podmiotu lirycznego. Opisana jest radość wierzących, którzy są objęci boską opieką. Znów nawołuje do śpiewu i głośnego chwalenia Boga. Podkreślona zostaje wieczna wszechwładza, co jest bardzo wyjątkową cechą Boga. Wszelka władza w ludzkim rozumieniu prędzej czy później przemija, tak samo, jak człowiek. Bóg jest jednak na to niewrażliwy, jego potęga i życie jest nieśmiertelne.
W ostatniej strofie osoba mówiąca w wierszu zauważa, że Bóg jest uznawany również przez władze ziemskiego świata („Mocarze ziemscy k’Niemu przystali/ Królowie królem swym go wyznali”). XVI wieczna Europa była zdominowana przez państwa religijne, mimo reformacji, chrześcijaństwo miało bardzo wielu wyznawców, a królowie przyjmowali władzę najczęściej z rąk biskupów lub za pozwoleniem papieskim.
Psalm mówi o mocy boskiej. Ma charakter dziękczynno-pochwalny. Podmiot liryczny nawołuje do oddania się Bogu i chwalenia go. Tłumaczenie Jana Kochanowskiego zyskało ogromną popularność i korzystano z niego również w następnych epokach – w baroku (Mikołaj Sęp Szarzyński „Parafrazy psalmów”), w Młodej Polsce (Leopold Staff) i wielu innych.