„Redivivatus” to wiersz Jana Andrzeja Morsztyna, który podejmuje tematykę nieśmiertelności, życia po śmierci oraz pożądania ukochanej. Poeta, pod pretekstem metafizycznych przemyśleń, skupia się na hedonistycznym podejściu wykorzystania wędrówki w zaświatach do celu wiecznego przebywania w towarzystwie swojej miłości.
Spis treści
Redivivatus – analiza wiersza i środki stylistyczne
„Redivivatus” Jana Andrzeja Morsztyna składa się z dwudziestu wersów, na końcu których znajdują się rymy parzyste. Utwór nie jest podzielony na strofy i charakteryzuje się stychiczną budową. Analizując poszczególne fragmenty utworu można wysnuć wniosek, że podmiotem lirycznym w wierszu jest sam autor. Zdradzają to sformułowania „tak i ja”, „opuszczę” oraz „będę”, które podkreślają osobisty charakter utworu.
W „Redivivatus” Jan Andrzej Morsztyn zastosował liczne środki stylistyczne, dzięki którym określone elementy składowe i fragmenty wiersza zostały dosadniej zaakcentowane. Przykładami epitetów, które znalazły się w utworze są „dusze ludzkie”, „żupan młody”, „zwiotszałe łachmany” oraz „wietrzyk pieszczony”. Celem ich zastosowania było ukazanie stosunku autora do poszczególnych przedmiotów oraz cech człowieka, co jest szczególnie ważne w końcowej interpretacji utworu. Równie liczne są przerzutnie, które są związane z jedenastozgłoskowym formatem wiersza. Imponującym zabiegiem twórczym są natomiast metafory, takie jak „w tej alabastrowej jaskimi”, „na starą duszę żupan młody” oraz „niesmaków sobie nie knować w mogile”, które są przykładem bogatej wyobraźni i kwiecistego języka poety. Podobne zastosowanie mają porównania, którym przykładem w wierszu jest „bawił jak wietrzyk pieszczony”. Ostatnim środkiem stylistycznym użytym w tekście są powtórzenia, mające podkreślić znaczenie konkretnych słów i nadać tekstu odpowiedniego rytmu.
Redivivatus – interpretacja wiersza
„Redivivatus” jest rozważaniem nad motywem podróży duszy człowieka po śmierci. Poeta odwołuje się w początkowych wersach do prac „filozofa z Krotony”. Mowa tu o Alkmeonie, czyli uczniu wielkiego Pitagorasa, który już w IV wieku przed naszą był popularyzatorem teorii o nieśmiertelności umysłu człowieka. Jan Andrzej Morsztyn zastanawia się nad swoim kolejnym wcieleniem, które przybierze jego dusza po śmierci ciała fizycznego. Myśli te wydają się targać umysłem autora, który swoją przyszłość widzi jako nić przeznaczenia tkaną przez Parki – mityczne boginie. Uważa on, że na „stara dusza” zostanie przyodziania „nowym żupanem”, dzięki czemu przybierze on zupełnie nową postać człowieczą.
Morsztyn, w przeciwieństwie do większości barokowych twórców, zdaje się nie rozpaczać nad kruchością swojego życia. Wręcz przeciwnie, jego przemyślenia cechuje powiew optymizmu nad rysującą się w jasnych barwach przyszłością. Nie bez znaczenia jest również tytuł wiersza, który w wolnym tłumaczeniu oznacza „nowe, powtórne wcielenie”.
Filozoficzne rozmyślania Morsztyna zdają się być budującym zjawiskiem wiary w możliwość odrodzenia duszy ludzkiej, która dzięki nieśmiertelności może posłużyć jako proces ciągłego samodoskonalenia. Prawdziwą motywację autora odbiorca poznaje dopiero w końcowych wersach utworu. Poeta zdradza, że możliwość opuszczenia swojego ciała po śmierci i zaznania prawdziwej wolności duszy zostanie przez niego wykorzystana do celów bardziej przyziemnych.
Podmiot liryczny argumentuje optymizm, związany ze zbliżającą się do każdego człowieka śmiercią, perspektywą wiecznego towarzyszenia ukochanej Jadze. To właśnie spędzanie z nią czasu i towarzyszenie jej w czynnościach dnia codziennego jest pokrzepiające dla autora, który upatruje w tym sposobu na odczuwanie szczęścia. Dla Morsztyna pełną satysfakcją będzie fizyczne doświadczanie kobiety – poeta nie wspomina o emocjach łączących zakochanych, przez co można wysnuć wniosek, że uczucie to było nieodwzajemnione. Podmiot liryczny oczekuje od życia w następnym wcieleniu jedynie możliwości podziwiania piękna kobiety i odczuwania jej bliskości.
„Redivivatus” stanowi ilustrację kilku rodzajów nurtów i myśli, które są charakterystyczne dla Jana Andrzeja Morsztyna i okresu baroku. Pierwszym z nich jest poruszenie w utworze tematu rozdarcia pomiędzy światem doczesnym, a tym co się stanie z duszą po śmierci. Rozważania autora mają jednak charakter pozytywny i optymistyczny, co jest związane z inną cechą szczególną poezji dworskiego baroku. Jest nią postrzeganie piękna i odczuwanie miłości wyłącznie na płaszczyźnie fizycznej. W środkach stylistycznych stosowanych przez poetę próżno szukać opisów jego uczucia do kobiety, o której wspomina. Podmiot liryczny pragnie jedynie podziwiania jej piękna zewnętrznego i to stawia za cel dla swojej nieśmiertelnej duszy. Dla poezji Morsztyna charakterystyczne były również elementy marinizmu, czyli stylu literackiego skupiającego się na używaniu różnorodnych chwytów stylistycznych do zainteresowania i zaskoczenia odbiorcy. „Redivivatus” jest tego doskonałym przykładem, ponieważ złożona i efektowna forma stanowi zaledwie powierzchowną część tego utworu, pod którą kryje się błahe pożądanie piękna i erotyzmu.