„Sonet 335” to jeden z ostatnich utworów cyklu „Do Laury” Francesco Petrarki. Poeta znany ze swoich sonetów o tematyce miłosnej napisał ich bardzo wiele, a główną adresatką była właśnie Laura. Ten wiersz należy do drugiej części tomu, określanego jako „Wiersze ku czci Laury umarłej”. Opowiada o pięknej ukochanej i żalu, jaki nosi w sobie po jej śmierci.
Spis treści
Sonet 335 – analiza sonetu
Utwór jest sonetem włoskim. Gatunek ten został spopularyzowany przez Petrarkę, który wywodzi się z Włoch, skąd pochodzi również ta forma literacka. Zakłada się, że powstawał w XIII i XIV wieku, inspirowany poezją ludową. Ze względu na wyjątkowo dużą popularność sonetów poety, typ, który tworzył, nazywa się czasem petrarkowskim. „Sonet 335” spełnia wszystkie wymagania gatunkowe, składa się z czterech strof (dwie tetrastychy i dwie tercyny), ma charakterystyczny układ rymów (abba, abba, cdc, dcd lub jak w tym sonecie abab, cdcd, efe, gfg). Często pojawia się również podział na strofy opisowe i refleksyjne, najczęściej w tej kolejności. Utwór spełnia również ten niekonieczny warunek.
Osoba mówiąca w wierszu ujawnia się, mówi o sobie w pierwszej osobie liczby pojedynczej („ujrzałem”, „podziwiałem”, „drżę”) i używa odpowiednich zaimków („duch mój”, „nad mój ziemski ciężar”, „serce moje”), co wskazuje na lirykę bezpośrednią. Jest to mężczyzna, który kocha martwą już kobietę i przywołuje jej wygląd. Ze względu na kontekst całego tomiku można interpretować ich dwoje jako Francesco Petrarkę i Laurę.
Kunszt literacki Petrarki objawia się nie tylko w trudnej formie, jaką jest sonet, ale również zastosowanych środkach stylistycznych. Są to między innymi metafory („niebawem w locie uszła mi z widoku”, „[…] czyste okna duszy, / przez was do ciała pełnego uroku, / wpłynęła śmierć”) i epitety („istotę żyjącą”, „ziemski ciężar” „żar piekielny”, „piękne oczy”), które podkreślają piękno adresatki. Włoski poeta użył również apostrofy do oczu Laury („O piękne oczy, czyste okna duszy”). Pojawia się również antyteza, która ma ukazać kontrast i skrajne uczucia wobec kobiety.
Sonet 335 – interpretacja sonetu
Geneza cyklu „Do Laury”
Utwory zawarte w cyklu powstawały przez siedem lat, od 1340 do 1347 roku. Petrarka poświęcił na nie mnóstwo czasu i energii. Był to dla niego owocny czas, koniec końców ukazało się aż 367 utworów, z czego aż 317 to sonety, trudna i kunsztowna forma literacka. Ich tematyka w głównej mierze dotyka miłości do Laury, ale pojawiają się ogólne wiersze miłosne, ballady i utwory rycerskie. Zbiór na dwie części dzieli śmierć głównej bohaterki. Omawiany sonet znajduje się w części powstałej po jej odejściu. Charakterystyczną cechą cyklu jest brak tytułów kolejnych wierszy, są one ponumerowane i oznaczone incipitami.
Nierealna miłość do Laury
Podmiot liryczny wspomina swoje pierwsze spotkanie z nieżyjąca już ukochaną. Zauroczyło go jej piękno, wyróżniała się spośród wszystkich kobiet, które widział w ciągu swojego życia. Była tak szalenie zachwycająca, że miał wrażenie, że nie może pochodzić z ziemi i bliżej jej do anioła. Jego miłość ma wymiar jednak głównie platoniczny, a przynajmniej nie wiadomo nic o wymiarze cielesnym uczucia (w tym, ani żadnym innym sonecie). Zachwyca się nią, kocha ją, jednak jego utwory jej poświęcone nie są erotyczne – poeta skupia się tylko na podziwianiu jej z oddali. Prawdopodobnie uczucie było nieodwzajemnione, ponieważ osoba mówiąca opisuje głównie adoracje dla jej wyglądu, nie mówi nic o charakterze ani ich znajomości, co pewnie miałoby miejsce, gdyby lepiej się znali.
Kontrastowy obraz Laury
Laura ze względu na swoją istną boskość wydaje się poecie nieśmiertelna, zbyt idealna i doskonała, by umrzeć. Mimo to dotyka jej ta tragedia. Obraz kobiety w głowie Francesco miał sprzeczną naturę ludzkich uczuć. Miała w sobie naraz ogień i lód, doprowadzając go do radości i smutku. Rozpaliła jego serce, ale nie odwzajemniła uczucia i pozostała dla niego chłodna, niedostępna i zimna. Miłość podmiotu lirycznego sprawiła, że on również czuł się bardziej anielski – chciał upodobnić się do ukochanej, stać się jej godnym. Opisuje chęć wzniesienia się do niebios i odnalezienia jej w domu boskim. Niestety, jest tylko śmiertelnikiem i nie może się do niej dostać.
Funeralny motyw w utworze
Ostatnia strofa rozpoczyna się apostrofą do pięknych oczu kobiety. Uważa je za lustro jej duszy, czystej i pozbawionej wszelkiej skazy czy grzechu. Poeta podkreśla idealne postępowanie ukochanej, która, mimo że się nie znali się zbyt dobrze, była dla niego uosobieniem wszelkich cnót. Zwraca uwagę, że dla śmierci nie ma żadnej doskonałości i świętości, zabiera wszystkich, bez względu na ich postępowanie. Mimo to, ciągle nosi ukochaną w swej pamięci i to uczucie jest dla niego silniejsze niż siła, która ją zabrała. Podmiot liryczny ciągle czeka na ponowne spotkanie z kobietą w niebiosach, już po śmierci, tęskniąc i wzdychając do niej.
Motywy średniowieczne i renesansowe
Petrarka tworzył w okresie późnego średniowiecza, ale przez badaczy uznawany jest za jednego z prekursorów nowej epoki. Widać to między innymi w oznaczeniu dzieła, dedykowaniu go kobiecie i miłości do niej, przypisuje jej cechy boskie (pomysł byłby uznany za herezje w wiekach średnich) czy napisania cyklu w języku narodowym. Ze średniowiecznych elementów pojawiają się głównie nawiązania do cnót i grzechów (Laura jest ich pozbawiona) oraz motyw danse macabre, które porywa wszystkich, bez znaczenia na wygląd, ubiór czy dobroć danej osoby.