Bolesław Prus

Węgiełek jest młodym człowiekiem, wszechstronnie uzdolnionym rzemieślnikiem, którego Wokulski spotyka w Zasławiu w czasie spaceru z panną Izabelą. Chłopak zostaje zatrudniony przez głównego bohatera powieści do wyrycia napisu w kamieniu, który prezesowej Zasławskiej kojarzy się z młodzieńczą miłością.

Lalka Bolesława Prusa to powieść panoramiczna – przedstawia bardzo szeroki przekrój społeczeństwa polskiego drugiej połowy XIX wieku. Było to społeczeństwo wielokulturowe, w którego skład oprócz Polaków wchodzili również Niemcy, Rosjanie, Austriacy czy Żydzi. Właśnie żydowska mniejszość narodowa była obiektem zainteresowania pozytywistów, którzy postulowali jej całkowitą asymilację. Prus, poprzez swoich bohaterów o żydowskim pochodzeniu, mógł nieco bardziej wniknąć w tę kwestię i przeanalizować jej bardzo skomplikowany charakter.

Lalka to powieść, w której aż skrzy się od różnorodności bohaterów. Właśnie dlatego nazywamy ją powieścią panoramiczną – prezentuje ona bowiem szeroki przekrój przez wszystkie warstwy społeczne, jakie istniały w Warszawie, w drugiej połowie XIX wieku. Każda z postaci posiada ponadto cechy zupełnie indywidualne, co w konsekwencji tworzy naprawdę barwny kalejdoskop postaci i charakterów.

Postać furmana Wysockiego w Lalce Bolesława Prusa reprezentuje najuboższą warstwę społeczeństwa Warszawy końca XIX wieku.

Marianna była dziewiętnastoletnią dziewczyną pochodzącą z najuboższych warstw społecznych. Na początku dorosłości próbowała utrzymać się z pracy w szwalni, jednak brakowało jej umiejętności i kwalifikacji, przez zarabiała zbyt mało, żeby wystarczało jej na najuboższe nawet warunki. Ciężka sytuacja materialna pchnęła ją do dramatycznego gestu – zaczęła pracować jako prostytutka.

Prezesowa Zasławska stanowi jeden z nielicznych w Lalce przykładów arystokratki, która ze swojego życia usiłuje zrobić coś bardziej szlachetniejszego od zatracenia się w bogactwie i luksusie. Kobieta należy do najstarszego pokolenia magnatów przedstawionych w powieści. Wygląda bardzo dostojnie, sam jej ubiór wzbudza szacunek i sympatię, jest uosobieniem arystokratycznego majestatu. Zasławska jest dostojna również w zachowaniu: jest powściągliwa, wypowiada się w sposób spokojny, wyważony, co odcina się na tle hałaśliwych na ogół bogaczy.

Lalka Bolesława Prusa to powieść wielowątkowa nie tylko pod względem fabularnym, lecz także pod względem ogromu refleksji i diagnoz społecznych w niej zawartych. Pod tym względem jednym z głównych wątków powieści staje się podsumowanie tego, ile naród polski zyskał, a ile stracił, realizując po kolei idee romantyczne, a potem pozytywistyczne. Prus słowami lub uczynkami swoich bohaterów stawia również pytania o to, czy społeczeństwo polskie było w ogóle w stanie w pełni zrealizować postulaty poszczególnych epok i do czego doprowadziły go te próby. Warto przyjrzeć się z bliska tej, niekiedy bardzo gorzkiej, diagnozie.

Bolesław Prus w Lalce zawarł pewną diagnozę społeczeństwa polskiego, w którym żyją przedstawiciele różnych sposobów patrzenia na życie, na pracę, miłość czy walkę o wolność. Wiek XIX był czasem bardzo dynamicznych zmian polityczno-filozoficznych, toteż zderzały się w nim bardzo różne, nieraz wręcz sprzeczne, ideologie i światopoglądy. Dzieci rodziły się w zupełnie innej epoce niż ta, w której wychowywali się rodzice – poszczególne pokolenia zaczynały różnić się od siebie coraz bardziej. Prus przedstawił w swojej powieści sposób patrzenia na życie trzech generacji, z których każda zaprezentowana została przy pomocy konkretnego bohatera. Są to Ignacy Rzecki, Stanisław Wokulski oraz Julian Ochocki.

Powieść realistyczna to gatunek, który wielką popularność zdobył w literaturze europejskiej w drugiej połowie XIX wieku. Do jej najwybitniejszych przedstawicieli należeli m.in. Lew Tołstoj, Fiodor Dostojewski, Honoriusz Balzac czy Stendhal. W Polsce gatunkiem tym posługiwał się choćby Bolesław Prus, a najwybitniejszym przykładem polskiej powieści realistycznej jest jego Lalka.