Nurty literackie

Dziedzictwo starożytnego Rzymu i starożytnej Grecji uważa się za podstawę kultury europejskiej jaką znamy dziś. Potwierdza to fakt, że wiele wzorców architektonicznych i artystycznych wywiedzionych z antyku, powracało w późniejszych okresach. Tendencje do powrotów do stylizacji antycznych, nazywamy klasycyzmem.

Każdy czas i każda epoka interpretuje rzeczywistość w sobie tylko charakterystyczny sposób. Zdarzało się, że ludzie całe swoje istnienie interpretowali przez pryzmat Boga i podporządkowywali swoje życie oddawaniu mu czci. Już w starożytności jednak powstał nurt zgoła odwrotny, który w centrum wszechświata (w sensie metaforycznym) stawiał właśnie Człowieka!

W różnych momentach rozwoju ludzkości, rozmaite pojęcia, koncepcje, poglądy czy wartości stawały się dla całych społeczeństw najważniejsze, najbardziej kluczowe. Tak zdarzało się również w przypadku rozumienia świata duchowego, świata wiary i sposobów tej wiary wyznawania, czyli religii. W dodatku stan ten trwał przez ponad tysiąc lat. Przypatrzmy się zjawisku teocentryzmu.

Sformułowanie „neoplatonizm” tak naprawdę odnosi się do ruchu, który powstał już w II wieku n.e., polegającego na syntezie filozofii Platona ze współczesnymi nurtami pogańskimi. Dziś jednak częściej terminu tego używamy w stosunku do reinterpretacji dzieł starożytnego filozofa, do których doszło w epoce renesansu.

Każdy przynajmniej raz w życiu słyszał takie hasła jak „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”, „Człowiek jest kowalem własnego losu” czy „Człowiek jest miarą wszechrzeczy”. Nie każdy jednak wie, że te aforyzmy pochodzą ze starożytności, a w XIV i XV wieku stały się jednymi z najważniejszych intelektualnych fundamentów po nowo powstający nurt filozoficzny – humanizm!

Parnasizm to nurt artystyczny, który dzisiaj rozpatruje się jako swego rodzaju pomost pomiędzy romantyzmem i symbolizmem (modernizmem), przerzucony nad przyziemnym i pragmatycznym pozytywizmem. Poeci tworzący w jego duchu odwoływali się do klasycznego piękna poezji oraz postulowali jak największą dbałość o formę dzieła. W ten sposób chcieli wdrapać się na własny, poetycki Parnas!

Już w pierwszej połowie XIX wieku, w kulturalnej Europie dały się słyszeć głosy już nawet nie odżegnujące się od ideałów romantycznych, ale również od naturalistycznych przedsięwzięć prozatorskich ówczesnych pisarzy. Do Polski tego rodzaju refleksje padły na podatny grunt, dojrzewającej epoki pozytywizmu. Sprawdźmy, jak narodziła się powieść realistyczna.

Filozofia (zwłaszcza w swojej starożytnej formie) kojarzy nam się raczej z dziedziną uprawianą przez wiecznie smutnych mędrców o długich i siwych brodach, niż z grupą przyjaciół, którzy spotykają się u jednego z nich, by wspólnie kontemplować i zastanawiać się, jak osiągnąć w życiu jak najwięcej przyjemności. Tak zaś w pewnym momencie wyglądała szkoła filozoficzna Epikura!

Każdy twórca, każdy artysta, niezależnie od epoki, w której żyje i tworzy, pragnie, by właśnie jego dzieło było uznane za najdoskonalsze ze wszystkich. Był jednak czas w sztuce europejskiej, kiedy rywalizacja o tytuł najsprawniejszego artysty, przybrała formę międzynarodowej mody. Ten do dziś kontrowersyjny i trudny do zdefiniowania nurt nazywamy manieryzmem.

Ciężkie, przełomowe momenty w historii świata lub konkretnego narodu prawie zawsze zostawiają po sobie ślad w sztuce, literaturze. Sytuacje kryzysowe często skłaniają twórców do sięgnięcia po zgoła inne, bardziej uniwersalne i metafizyczne, środki wyrazu artystycznego niż te, które stosowali w czasach harmonii. Jednym z takich środków może być proroctwo.