Nurty literackie

W drugiej połowie XVIII wieku, w sztuce europejskiej zaczęto powoli odchodzić od powszechnie dotąd panujących, klasycystycznych wzorców oświecenia. Tematyka utworów zaczęła dążyć ku indywidualnym przeżyciom emocjonalnym bohaterów, którzy od gwaru wielkich miast, bardziej cenili zacisza dzikiej przyrody. Tak rodził się sentymentalizm!

Neoromantyzm (inne nazwy to: postromantyzm lub nowy romantyzm) to zjawisko nieco trudniejsze do uchwycenia niż tradycyjnie pojmowane okresy historycznoliterackie. Jest to nurt pogranicza – pogranicza epok, pogranicza wieków i pogranicza stylistyk. Można by powiedzieć, że to artystyczno-światopoglądowy pomost pomiędzy romantyzmem XIX i modernizmem XX wieku.

Jednym z najwybitniejszych romantyków europejskich był Johann Wolfgang Goethe. Oprócz Cierpień młodego Wertera, którym w zasadzie zmienił całą epokę historycznoliteracką, i wielu ballad, stworzył również tajemniczy dramat pt. Faust. Pracował nad nim przeszło sześćdziesiąt lat, a ostatnią jego część – na życzenie autora – opublikowano dopiero po jego śmierci.

Przywykliśmy sądzić, że sztuka jest pod względem estetycznym zjawiskiem pięknym, o pięknie opowiada i piękno opisuje. Często zapominamy, że zdarzało się w historii literatury, że sztuką posługiwano się w zgoła odmienny sposób i w odmiennym celu. Przyjrzyjmy się zjawisku, które było bardzo charakterystyczne, zwłaszcza dla polskiej poezji połowy XX wieku – turpizmowi.

Na początku XX wieku nadal trwała rewolucja przemysłowa: miasta się rozrastały, produkcja stawała się masowa, budowano kolej, pojawiła się elektryczność, świat malał.

Ostatnie ćwierćwiecze XIX wieku było dla Europy, pod względem rozwoju kultury i sztuki, czasem dosyć niespokojnym. Już dawno znudzono się patetyczną poetyką romantyzmu, a realistyczna przyziemność pozytywizmu nie dawała wrażeń, których oczekiwali odbiorcy. Potrzebne były nowe kierunki, które wkrótce zaczęły pojawiać się jeden po drugim, a jednym z pierwszych był impresjonizm.

Stoicyzmem nazywamy jeden z pierwszych systemów filozoficznych, jakie powstały w starożytnej Grecji – ojczyźnie umiłowania mądrości. Ciekawą właściwością tej akurat szkoły jest fakt, że nie dezaktualizuje się ona i zapominana lub pomijana w jednej epoce, zawsze triumfalnie powraca do łask w kolejnej. Przyjrzyjmy się starożytnym stoikom i ich receptom na szczęście.

Trudno mówić o literaturze bez, szczątkowej choćby, znajomości jej źródeł i tradycji. Wiele dzisiejszych konwencji, prądów artystycznych, postaw, nurtów, a także zwykłych pojęć, które niekiedy przeniknęły już do popkultury i języka codziennego, ma swoje korzenie w tekstach kultur dawnych, nierzadko również starożytnych. Tak również jest w przypadku prometeizmu.

W pierwszej połowie XX wieku, na fali bardzo dużej różnorodności powstających prądów artystycznych, pojawił się również katastrofizm. Z jednej strony czerpał on ze światopoglądu modernistycznego, a nawet postromantycznego, z drugiej, był odpowiedzią na aktualne niepokoje społeczne, zwłaszcza w okresie Dwudziestolecia Międzywojennego. Sprawdźmy, jaką katastrofę przeczuwali m.in. Miłosz i Witkacy!

Tak naprawdę określenia „modernizmu” czy też „sztuki nowoczesnej” można i będzie można używać zawsze, bo zawsze będą pojawiać się myśli, prądy i nurty artystyczne, zupełnie odmienne od już znanych, świeże, nowatorskie. W historii literatury jednak, sformułowania tego używa się do pewnej ograniczonej czasowo epoki o bardzo charakterystycznych cechach. Przyjrzyjmy się czym był modernizm!

Początek XX wieku to w sztuce istny tygiel nowych prądów, nurtów, konwencji, pomysłów, dróg i szkół. Starość ścierała się wówczas z młodością, świętość z grzesznością, precyzja z rozmyciem, realizm z abstrakcją. Zwłaszcza dwie ostatnie wartości i ich ścieranie się ze sobą, są istotne dla powstania nurtu, który nazwano ekspresjonizmem.

Literatura polska XIX wieku była jednoznacznie naznaczona sytuacją polityczną kraju okupowanego przez trzech zaborców. Sytuacja ta musiała znaleźć oddźwięk w literaturze narodu, który wolność ma za jedną z najważniejszych wartości. Znalazła go bardzo szybko, a inspiracją stała się twórczość pewnego greckiego poety sprzed dwóch i pół tysiąca lat.