Odprawa posłów greckich to jedyna tragedia napisana przez Jana Kochanowskiego, którego uważa się dzisiaj za ojca poezji polskiej. Co ciekawe dotyczy ona wydarzeń, które miały miejsce ponad dwa tysiące lat wcześniej i stanowią kanwę największych eposów kultury europejskiej. Był to jednak zabieg, którym poeta chciał zwrócić uwagę swoich odbiorców na pewne uniwersalne prawdy natury społecznej, politycznej i historycznej, a które zastosowanie mogły mieć również w Rzeczypospolitej Polskiej w XVI wieku. Oto główne motywy literackie, jakie odnaleźć można w Odprawie posłów greckich.
Spis treści
Motyw władzy
Władza w Odprawie posłów greckich jest przedstawiona jako siła jednocześnie pociągająca i degradująca. Najwięcej uwagi poświęca się w tym dziele Priamowi, królowi Troi. Jest to człowiek skrajnie nieodpowiedzialny, ponieważ dopuścił do stanu w którym jego syn bezpośrednio doprowadził do wojny. Wojny, która groziła zmieceniem Troi z powierzchni ziemi. Nawet jednak to ryzyko (o którym władca został ostrzeżony przez wróżbitkę Kasandrę, które to ostrzeżenie zignorował), nie było w stanie zatrzymać jego postępującej pychy.
Priam własne zachcianki i żądzę, a także pragnienia swojej rodziny uważał za najważniejsze na świecie. Dla ich realizacji był w stanie postawić na szali dobro całego narodu, którym władał. Priam jest przedstawiony jako człowiek zdegenerowany przez władzę, który zapomniał, że w gruncie rzeczy pełni on funkcję służebną. W literaturze motyw władzy pojawia się nad wyraz często. Jest obecny w wielu dziełach Williama Szekspira, Adama Mickiewicza, pismach średniowiecznych, a także księgach sakralnych, np. w Biblii.
Motyw miłości
Inną wielką namiętnością, która doprowadza do tak skomplikowanej sytuacji, o jakiej mówi nam Odprawa posłów greckich jest miłość. Książę trojański, Aleksander, pała ogromną miłością (czy raczej właśnie pożądaniem) do Heleny, żony spartańskiego króla, Menelaosa. Porywa ją, czym ściąga gniew Sparty nie tylko na siebie, lecz także na całą Troję. Jego namiętność jest tak wielka, że nie zamierza oddać Grekom Heleny, nawet wówczas, kiedy ci próbują załagodzić konflikt wysyłając do Troi swoich posłów. To kolejny dowód, że wszelkie pomieszanie prywatnych uczuć z polityką i sprawami wagi państwowej, nigdy nie prowadzi do pozytywnych skutków. Miłość to najczęstszy motyw literacki, który na przestrzeni tysiącleci istnienia twórczości piśmienniczej przybierał już najróżniejsze kształty i formy.
Motyw metafizyki
Każde dzieło oparte na antyku nie może być w pełni pozbawione wpływów mitologicznych, religijnych, metafizycznych. W opowieści o Troi kluczowa była postać wróżbitki Kasandry, która pojawia się również w Odprawie posłów greckich Jana Kochanowskiego. Widzi ona przyszłość oraz katastrofę do jakiej doprowadzi lekkomyślne i nieodpowiedzialne sprawowanie władzy przez Priama. Mówi o tym nawet samemu zainteresowanemu, który jednak nie chce słuchać cierpkich słów na własny temat. Jeszcze bardziej unosi się pychą i ignoruje wieszczkę, co stawia dziewczynę w istotnie tragicznej sytuacji – wie bowiem, że nadciąga śmierć, ale może wyłącznie na nią czekać, zamiast jej przeciwdziałać.
Motyw wojny
Wojna jest dla Troi równoznaczna z apokalipsą. Sprawia wrażenie mrocznej siły unoszącej się ponad głowami bohaterów i sprowadzającej na nich coraz większy niepokój. Nie zdają sobie z niego sprawy tylko najważniejsi ludzie w państwie – Priam i jego syn, Aleksander. Młodzieniec ściąga na Troję takie nieszczęście, natomiast król mając okazję, by zapobiec rozlewowi krwi, nie korzysta z niej, skazując własny naród na zagładę. Akcja Odprawy posłów greckich odbywa się co prawda w ostatnich dniach przed wybuchem działań militarnych, lecz Kochanowski doskonale zdawał sobie sprawę, że przeciętny odbiorca zna ciąg dalszy z Iliady Homera. Dlatego też wszystkie wydarzenia, sytuacje i dialogi zawarte w dramacie polskiego poety wybrzmiewają jeszcze potężniej – jako odbiorcy znamy bowiem smutny finał całej opowieści.
fot: Porwanie Heleny, wenecki fresk, ok. XVIII wieku, domena publiczna