Lalka – opracowanie

Mężczyźni rozmawiają o Stanisławie Wokulskim i losach jego sklepu na Krakowskim Przedmieściu.
Wokulski wraca z wojny rosyjsko-tureckiej i odwiedza Rzeckiego.

W powieści Bolesława Prusa, pt. Lalka, mamy do czynienia z ogromną rzeszą różnorodnych bohaterów, z których każdy – w mniej lub bardziej zdeterminowany sposób – do czegoś dąży. Niektórym – jak Wokulskiemu – udaje się niemal wszystko, inni nie mogą osiągnąć wymarzonych celów, nawet z czyjąś pomocą. Dlaczego tak jest? Czy rzeczywiście wszystko w naszym życiu zależy od siły naszej woli i wytrwałości, czy jednak oprócz determinacji potrzebna jest przychylność nieznanej siły wyższej, na którą nic ani nikt nie ma wpływu? Rozważmy ten problem na przykładzie bohaterów Lalki.

Lalka Bolesława Prusa to powieść panoramiczna – przedstawia bardzo szeroki przekrój społeczeństwa polskiego drugiej połowy XIX wieku. Było to społeczeństwo wielokulturowe, w którego skład oprócz Polaków wchodzili również Niemcy, Rosjanie, Austriacy czy Żydzi. Właśnie żydowska mniejszość narodowa była obiektem zainteresowania pozytywistów, którzy postulowali jej całkowitą asymilację. Prus, poprzez swoich bohaterów o żydowskim pochodzeniu, mógł nieco bardziej wniknąć w tę kwestię i przeanalizować jej bardzo skomplikowany charakter.

Marianna była dziewiętnastoletnią dziewczyną pochodzącą z najuboższych warstw społecznych. Na początku dorosłości próbowała utrzymać się z pracy w szwalni, jednak brakowało jej umiejętności i kwalifikacji, przez zarabiała zbyt mało, żeby wystarczało jej na najuboższe nawet warunki. Ciężka sytuacja materialna pchnęła ją do dramatycznego gestu – zaczęła pracować jako prostytutka.

Lalka Bolesława Prusa to powieść wielowątkowa nie tylko pod względem fabularnym, lecz także pod względem ogromu refleksji i diagnoz społecznych w niej zawartych. Pod tym względem jednym z głównych wątków powieści staje się podsumowanie tego, ile naród polski zyskał, a ile stracił, realizując po kolei idee romantyczne, a potem pozytywistyczne. Prus słowami lub uczynkami swoich bohaterów stawia również pytania o to, czy społeczeństwo polskie było w ogóle w stanie w pełni zrealizować postulaty poszczególnych epok i do czego doprowadziły go te próby. Warto przyjrzeć się z bliska tej, niekiedy bardzo gorzkiej, diagnozie.

Bolesław Prus w Lalce zawarł pewną diagnozę społeczeństwa polskiego, w którym żyją przedstawiciele różnych sposobów patrzenia na życie, na pracę, miłość czy walkę o wolność. Wiek XIX był czasem bardzo dynamicznych zmian polityczno-filozoficznych, toteż zderzały się w nim bardzo różne, nieraz wręcz sprzeczne, ideologie i światopoglądy. Dzieci rodziły się w zupełnie innej epoce niż ta, w której wychowywali się rodzice – poszczególne pokolenia zaczynały różnić się od siebie coraz bardziej. Prus przedstawił w swojej powieści sposób patrzenia na życie trzech generacji, z których każda zaprezentowana została przy pomocy konkretnego bohatera. Są to Ignacy Rzecki, Stanisław Wokulski oraz Julian Ochocki.

Powieść realistyczna to gatunek, który wielką popularność zdobył w literaturze europejskiej w drugiej połowie XIX wieku. Do jej najwybitniejszych przedstawicieli należeli m.in. Lew Tołstoj, Fiodor Dostojewski, Honoriusz Balzac czy Stendhal. W Polsce gatunkiem tym posługiwał się choćby Bolesław Prus, a najwybitniejszym przykładem polskiej powieści realistycznej jest jego Lalka.

Co to znaczy, że Lalka – najwybitniejsza powieść polskiego realizmu – jest powieścią panoramiczną? Oznacza to, że przez jej pryzmat możemy przyjrzeć się bardzo szerokiemu spektrum różnych postaci stanowiących trzon społeczeństwa polskiego w konkretnym czasie. Lalka pod tym względem stanowi bardzo wyrazisty przekrój zbiorowości zamieszkującej Warszawę w drugiej połowie XIX wieku, a także zjawisk i sytuacji będących konsekwencją istnienia takiej akurat konstelacji społecznej.

Ignacy Rzecki to jedna z głównych postaci powieści Bolesława Prusa pt. Lalka. Jest to bohater, który urodził się i dojrzewał w epoce o zupełnie odmiennych ideałach niż te, które dominowały pod koniec XIX wieku. Rzecki symbolizuje świat miniony, jego wewnętrzne zmagania uświadamiają czytelnikom, jak szybko fundament romantyczny skruszył się w posadach i został zastąpiony ideami pozytywizmu, nie dając tak naprawdę ludziom starszej daty szansy na złapanie oddechu pomiędzy dwoma skrajnie różnymi epokami.

Stanisław Wokulski to główny bohater powieści Bolesława Prusa pt. Lalka – jednego z najwybitniejszych dzieł polskiej literatury doby pozytywizmu. Jest to postać szczególna – z jednej strony dorosły mężczyzna, z drugiej zakochany młodzieniec, z jednej genialny przedsiębiorca, z drugiej człowiek zupełnie nieprzywiązujący wagi do pieniędzy i bogactwa. Najważniejszym jednak paradoksem w przypadku Wokulskiego jest jego wewnętrzne rozerwanie pomiędzy ideami i ideałami dwóch skrajnie różniących się od siebie epok – romantyzmu i pozytywizmu.