Ignacy Rzecki jako romantyk

Autor: Grzegorz Paczkowski

Ignacy Rzecki to jedna z głównych postaci powieści Bolesława Prusa pt. Lalka. Jest to bohater, który urodził się i dojrzewał w epoce o zupełnie odmiennych ideałach niż te, które dominowały pod koniec XIX wieku. Rzecki symbolizuje świat miniony, jego wewnętrzne zmagania uświadamiają czytelnikom, jak szybko fundament romantyczny skruszył się w posadach i został zastąpiony ideami pozytywizmu, nie dając tak naprawdę ludziom starszej daty szansy na złapanie oddechu pomiędzy dwoma skrajnie różnymi epokami. 

Ignacy Rzecki to mężczyzna około sześćdziesięcioletni, urodzony w latach 30. XIX wieku i wychowany w duchu patriotycznym i w niemal bałwochwalczej miłości do cesarza Napoleona, w którym Polacy pokładali nadzieję na odzyskanie niepodległości. Mężczyzna przyszedł na świat zaledwie kilka lat po klęsce powstania listopadowego, więc wzrastał w atmosferze narodowego poruszenia i wysokiej temperatury emocjonalnej. Lata 30 XIX wieku były swego rodzaju apogeum romantyzmu, najwięksi twórcy literatury byli u szczytu swych możliwości pisarskich. Istniała już bogata literatura zagraniczna, obfitująca we wzorce tajemniczych samotników owładniętych rozpaczą po stracie miłości życia. Wszystko to miało przełożenie na nastroje społeczne, w których dorastała młodzież, m.in. Ignacy Rzecki. Ważną rolę w kształtowaniu się światopoglądu młodzieńca miał jego ojciec, który zaraził go zainteresowaniem polityką światową i historią. Przekazał mu wiarę w nadludzką wręcz potęgę Napoleona, którą Rzecki nosił w sobie do końca życia, modyfikując ją jedynie na kolejnych potomków legendarnego cesarza. Ukształtowany w ten sposób młody człowiek nie zawahał się przed podjęciem walki zbrojnej w 1848 roku w ramach Wiosny Ludów, czym niejako dopełnił swój wizerunek romantyczny. 

Najbardziej jednak widać to, jak mocno Rzecki zakorzeniony był w romantyzmie, kiedy widzimy go w wieku dojrzałym, pod koniec lat 70. XIX wieku. Od ponad dekady, czyli od klęski powstania styczniowego, trwa ideologiczny i społeczny odwrót od romantyzmu. Społeczeństwo zrozumiało, że spontaniczne zrywy niepodległościowe co prawda dobrze wyglądają na kartach poematów, ale popychają narodu ani o krok do przodu w walce o odzyskanie wolności narodowej. Nacisk postawiono więc na pracę organiczną, na rozwój nauki i technologii, na wzrost gospodarczy i postęp cywilizacyjny, a kiełkować zaczynał się kapitalizm. Straciły na wartości wielkie porywy miłosne, wielki mistyczny indywidualizm zastąpiono dbaniem o dobrobyt zbiorowości, walkę zbrojną zamieniono w codzienną rzetelną i cierpliwą pracę. W takim czasie przyszło spędzać panu Rzeckiemu późną dojrzałość. Nie umiał i nawet nie próbował dostosować się do nowych realiów. 

Stary subiekt żył przeszłością. Chwile wolne od pracy w sklepie Wokulskiego poświęcał na rozpamiętywanie swojej młodości, zwłaszcza czasów i wydarzeń Wiosny Ludów. Żył w ciągłej, niezrozumiałej już dla współczesnych, fascynacji rodem Napoleona, którego potomek – liczył Rzecki – na pewno pomoże odzyskać Polakom niepodległość. Mężczyzna żył samotnie, w młodości uległ wielkiemu porywowi miłosnemu, jednak niepowodzenie zniechęciło go do tego rodzaju uczuć na zawsze. W tajemnicy przed światem prowadził dziennik, w którym spisywał zarówno refleksje i dylematy na temat spraw bieżących, jak i wspomnienia. Jest człowiekiem konserwatywnym, niechętnym zmianom. Dobrze widać to w momencie, kiedy przeprowadzając się, wybiera mieszkanie umeblowane identycznie jak poprzednie. Ignacy Rzecki zresztą niewielką wagę przywiązywał do warunków, w których żył. To samo dotyczyło ubioru, który modny przestał być dekady temu. Wszystkie te czynniki sprawiały, że choć mężczyzna był dobrym specjalistą w branży i człowiekiem szanowanym społecznie, przypięto mu łatkę dziwaka, co przyczyniło się do pogłębienia jego, jakże romantycznego, wyobcowania ze społeczeństwa. 

Romantyzm Rzeckiego daje się odczuć w stylu jego myślenia, w tym, w jaki sposób się wypowiada i co mówi, w perwersyjnej ekscytacji, której doznaje na wieść o przygotowywanym pojedynku Wokulskiego z baronem, a także w niemal ojcowskim uczuciu jakim obdarza Stanisława. Stary subiekt cały czas tęskni za czasami swojej młodości, a jeśli coś trzyma go przy nie zatraceniu się do reszty we wspomnieniach, to jest to właśnie postać Wokulskiego i jego życie. Rzecki stara się pomagać młodszemu od siebie mężczyźnie, doradzać mu, przestrzegać przed życiowymi niebezpieczeństwami. 

Ignacy Rzecki w Lalce symbolizuje minioną epokę romantyzmu. Dzięki niemu możemy dowiedzieć się, jak wyglądało życie ludzi pokolenia powstania listopadowego w nowej epoce, która stosunek do walki powstańczej miała najdelikatniej rzecz ujmując ambiwalentny. Postać ta jeszcze ciekawiej wypada w zestawieniu z innymi bohaterami, którzy reprezentują odmienne poglądy i hołdują nieco innym sprawom, np. doktorem Michałem Szumanem, żydowskim lekarzem, czy dużo młodszym od siebie Julianem Ochockim, pozytywistą z krwi i kości. Śmierć Rzeckiego nabiera w powieści symboliki końca pewnej epoki. 

Dodaj komentarz