Szymon Winrych to pseudonim głównego bohatera noweli Stefana Żeromskiego, pt. Rozdzióbią nas kruki, wrony. To bardzo naturalistyczny utwór, który opowiada o zawiedzionych nadziejach Polaków w związku z upadkiem powstania styczniowego. Sam Winrych jest przedstawicielem zwolenników walki narodowowyzwoleńczej, dla którego wolność ojczyzny jest najwyższą wartością. Dlatego też jego porażka robi jeszcze bardziej dramatyczne wrażenie na czytelniku.
Spis treści
Charakterystyka Szymona Winrycha
Szymon Winrych wspomaga powstańców styczniowych, dostarczając im broń. Poznajemy go w momencie, kiedy już w zasadzie pewnym jest upadek powstania. Mimo to mężczyzna nadal naraża swoje życie, przedzierając się swoim wozem przez błotniste równiny i ukrywając się po lasach przed Moskalami. Na wozie pod stertą siana i słomy ukrywa karabiny, które ma dostarczyć powstańcom. W oczy rzuca się pozorna bezsensowność działania Winrycha. Wiadomo bowiem, że jego trud jest daremny. Można go więc oceniać w dwójnasób. Po pierwsze jako beznadziejnego romantyka, który żyje w zupełnie niepragmatycznym świecie swoich fantazji i postępuje wbrew racjonalnemu myśleniu na szkodę swoją i swoich bliskich; po drugie jako niezłomnego bohatera, który jest wierny swoim ideałom i będzie walczyć dopóki nie wypłynie z niego ostatnia kropla krwi, nawet gdyby miał pozostać na placu boju sam.
Ocena Szymona Winrycha
Ocena tego bohatera zależy więc od punktu widzenia. Żeromski przedstawia go jako bohatera, którego indywidualne zaangażowanie i oddanie sprawie ojczyźnianej jest zbyt małe, by osiągnąć sukces. Jednostka nie jest w stanie wyzwolić całego państwa. Żeromski zwraca w ten sposób uwagę na to, że społeczeństwo polskie nie było w stanie się zjednoczyć, dlatego walka powstańcza od początku skazana była na klęskę. Winrych został pokonany i zabity przez cały oddział Moskali, a gdy skonał jego zwłoki zostały ograbione przez polskiego chłopa. Sytuacja ta oddaje gorycz podziałów panujących w polskich społeczeństwie w drugiej połowie XIX wieku. Podziałów, przez które powstanie styczniowe stało się kolejną wielką porażką narodową.
Sam Winrych jest postacią pozytywną, choć tragiczną. Kocha on swoją udręczoną ojczyznę i jest w stanie walczyć w jej imię nawet, kiedy wszystkie racjonalne znaki pokazują, że walka ta przestaje mieć sens. Żeromski wskazuje, że gdyby wszyscy Polacy mieli do wyzwolenia swojej ojczyzny taki stosunek, kwestia wyzwolenia się spod jarzma zaborców nie stanowiłaby aż takiego problemu. Szymon Winrych to bohater wręcz romantyczny – samotnik, który buntuje się przeciw zastanemu porządkowi świata i nie zwraca uwagi na akceptację czy poparcie świata czy innych ludzi. Twardo maszeruje ku swoim celom, często marznąc, głodując lub grzęznąc w błocie. Taki jest widać los bohaterów.
Jego upokarzająca śmierć, pośmiertny rabunek oraz pochówek zupełnie nieadekwatny do jakości życia, podkreślają jedynie rozpacz z jaką odchodziły w dal powstańcze ideały, kiedy zapadał noc nad grobem ostatniego obrońcy ojczyzny. Szymon Winrych jest w opowiadaniu Stefana Żeromskiego wręcz symbolem, zamykającym pewną epokę dziejów swojego narodu. Niestety była to epoka gorzkich klęsk, z których Polakom trudno było wyciągnąć jakąkolwiek naukę.