Parnasizm to nurt artystyczny, który dzisiaj rozpatruje się jako swego rodzaju pomost pomiędzy romantyzmem i symbolizmem (modernizmem), przerzucony nad przyziemnym i pragmatycznym pozytywizmem. Poeci tworzący w jego duchu odwoływali się do klasycznego piękna poezji oraz postulowali jak największą dbałość o formę dzieła. W ten sposób chcieli wdrapać się na własny, poetycki Parnas!
Spis treści
Parnasizm – nazwa i powstanie
Kluczowy dla zrozumienia nazwy „parnasizm„, jest rok 1866. Wówczas we Francji wydano antologię wierszy bardzo ciekawych poetów, którzy nie byli już typowymi romantykami, za to pod względem poziomu ich dzieł, mogli uchodzić za kolejną generację. Sztuka była dla nich celem samym w sobie, a ich dzieła zwracały uwagę doskonałym dopracowaniem warsztatowym. Antologia ta nazywała się Parnas współczesny, a wśród publikujących w niej autorów znaleźli się, m.in.: Anatole France czy Paul Verlain. Od tej pory możemy mówić o parnasizmie jako o pewnym poglądzie artystycznym lub jako o grupie twórców, którzy w drugiej połowie XIX wieku tworzyli w myśl idei „sztuki dla sztuki” bądź „sztuki czystej”. Idee te w dużej mierze przyczyniły się do późniejszego przejścia do estetyki modernizmu.
Sama nazwa oczywiście nawiązuje do pasma górskiego, które dla antycznych Greków było siedzibą Apollina – boga piękna, światła i wszelakich sztuk pięknych – oraz jego muz. Parnasiści nie odżegnywali się od takich skojarzeń, wręcz przeciwnie. Podkreślało ono bowiem ich związek z ideałami sztuk starożytnych, takich jak dbałość o harmonię wiersza, o urodę używanego w nim języka, o jakość warsztatową dzieła. Artyści ci uważali się właśnie za rzemieślników, którzy w rzemiośle poetyckim dążą do absolutnego mistrzostwa.
Główne założenia parnasizmu
Najważniejszym kluczem, którym posługiwali się poeci-parnasiści w twórczości, była doskonałość techniczna. Postulowali oni ciągłą pracę nad stylem, językiem, nad wersyfikacją oraz zachęcali innych poetów do stawiania sobie coraz większych wyzwań twórczych. W cenie była dyscyplina formalna – odzwierciedlać miała klasyczną urodę poezji w jej pierwotnych formach. Im bardziej skomplikowany pod tym względem był wiersz – tym bliżej metaforycznego parnasu był jego twórca. Forma była równie ważna (jeśli nie ważniejsza) od treści. Chętnie inspirowano się innymi dziedzinami sztuki, np. rzeźbiarstwem czy malarstwem.
Pod względem tematycznym parnasiści skłaniali się przede wszystkim ku uprawianiu poezji refleksyjnej, wręcz filozoficznej. Postulowali obiektywizm i jednoznaczność poezji. Stąd też bardzo mało jest w niej – tak charakterystycznych dla twórczości romantycznej – tendencji do impulsywnych wyznań uczuciowych. Ich zdaniem również poezja nie miała powstawać po to, by wykonywać jakiekolwiek społeczne funkcje. Miała być raczej nicią porozumienia ponadkulturowego i czynnikiem spajającym współczesność z twórczością sprzed setek lat.
Parnasizm w Polsce
Właściwie każdy, filozoficzny czy artystyczny, nurt XIX wieku, który docierał do Polski, był przepuszczany przez filtr skomplikowanej sytuacji politycznej. Tak stało się również w przypadku parnasizmu, który trafił na polskie tereny w latach 80. Trwał pozytywizm, który najwięcej uwagi poświęcał prozie, powieści tendencyjnej i realistycznej, jak najwierniejszemu odwzorowywaniu rzeczywistości jednostki uwikłanej społeczeństwo. Nie był to najlepszy czas dla poezji i przyznać trzeba, że to, co wypływało spod piór ówczesnych poetów, do dziś zajmuje bardzo specyficzne miejsce w polskiej literaturze.
Naród polski jeszcze nie zapomniał o klęsce powstania styczniowego, więc nie mogło być jeszcze mowy o „sztuce dla sztuki” (ten postulat pojawi się dopiero około dwudziestu lat później, już w dojrzałym stadium Młodej Polski). Sztuka również była postrzegana przez pryzmat patriotyzmu i walki narodowo-wyzwoleńczej. Poezja musiała się do tego dostosować, a więc w jakiś sposób wejść w dyskusję z literackim dziedzictwem literatury romantycznej, zwłaszcza z twórczością Trzech Wieszczów. Poskutkowało to tym, że popularność zyskali poeci mało utalentowani, powielający schematy sprzed pół wieku, szafujący formułami patriotycznymi. Spośród nich trudno było wyłowić prawdziwe talenty, jednak jeśli mielibyśmy mówić o prawdziwie wybitnych poetach i poetkach polskich, u których dostrzec da się elementy parnasizmu, byliby to Adam Asnyk, Maria Konopnicka, Antoni Lange, Felicjan Faleński czy Leopold Staff. Niekiedy za prekursora idei parnasistowskich uważa się Cypriana Kamila Norwida.