Ziele na kraterze Melchiora Wańkowicza to jeden z najważniejszych zbiorów wspomnień w polskiej literaturze połowy XX wieku. Daje on do zrozumienia, jak bardzo niepokoje dwudziestolecia międzywojennego oraz wybuch II wojny światowej i okupacja niemiecka wpływała na życie zwykłych prostych ludzi, którzy chcieli jedynie cieszyć się prostymi rzeczami, żyć szczęśliwie, pracować, wychowywać dzieci i kochać innych.
Spis treści
Wątek dzieciństwa i dojrzewania
Wątek dzieciństwa i dojrzewania dwóch córek narratora, Melchiora Wańkowicza, stanowi fabularny fundament całej powieści. Krysia i Marta są nie tylko opisywane od momentu, kiedy pojawiają się w łonie swojej matki, lecz także poddawane solidnej rodzicielskiej analizie swoich rodziców. Ojciec towarzyszy im w dziecięcych zabawach, odbywa z nimi pierwsze podróże, towarzyszy w nastoletnich dylematach, wreszcie wprowadza w świat dorosłych. Kulminacją tego wątku jest konstatacja Wańkowicza poczyniona już w czasie wojny, na emigracji. Dochodzi on do wniosku, że obie dziewczyny stały się w pełni dojrzałymi i samodzielnymi ludźmi.
Wątek życia rodzinnego
Melchior Wańkowicz przedstawia życie swojej rodziny jako niekończącą się sielankę, w której trudności i zgrzyty owszem, istnieją, lecz rozpływają się pod naporem chwil dobrych, pełnych wyrozumiałości, troski i miłości. Dowodem na to ma być niezwykle silne przywiązanie członków rodziny do siebie nawzajem, gdy wybucha II wojna światowa. Rodzina zostaje rozproszona po Europie i świecie, ale nawet korespondencyjnie próbuje sobie nawzajem pomagać i dodawać otuchy. Melchior Wańkowicz oznajmia, że zdecydowanie najważniejszą wartością w życiu człowieka jest właśnie rodzina.
Wątek podróży
Podróże stanowią bardzo ważną część życia rodziny Wańkowiczów. Zaczynają się od skromnego pomieszkiwania u rodziny pisarza w czasach trudniejszych dla rodziny, potem nabierają idyllicznego charakteru. Są to spływy kajakowe, wycieczki samochodowe po Polsce czy rajd rowerowy Krysi i Marty po Europie. Podróż niestety splata się również z losem wojennym Wańkowiczów. Melchior uchodzi do Rumunii, a potem na Cypr. Żona przez chwilę przebywa we Lwowie, a po powrocie odbiera córkę, która postanowiła wrócić ze studiów we Fyburgu. Marta natomiast wyjeżdża do Stanów Zjednoczonych, gdzie układa sobie życie dzięki rodzinie przyjaciółki.
Wątek wojny
II wojna światowa, która wybucha we wrześniu 1939 roku, położyła kres radosnemu rozdziałowi z życia rodziny Wańkowiczów. Ojciec rodziny musi opuścić ojczyznę, Marta wyjeżdża do Stanów, Krysia wraca do ojczyzny, opiekuje się matką, a także angażuje się w działania organizacji podziemnej. Dziewczyna w końcu ginie w powstaniu. Wojna była koszmarnym taranem, która niszczyła wszystko, co napotkała na swojej drodze z jednostkowym szczęściem zwykłych ludzi na czele.
Wątek pokolenia Kolumbów
Choć nie jest to powiedziane wprost, Krysia i Marta są przedstawicielkami pokolenia Kolumbów, czyli generacji, której członków II wojna światowa pozbawiła czasu wczesnej dorosłości. Tracili najlepsze lata życia w walce, a niekiedy poświęcali swoje życie za ojczyznę. Wątek ten,niby mimochodem wpleciony w fabułę, pokazuje jak strasznym nadużyciem był koszmar wojny pod tym względem.