Ziele na kraterze Melchiora Wańkowicza to zbiór wspomnień autora skupiony na losach jego rodziny, zwłaszcza narodzinach, dojrzewaniu i wkraczaniu w dorosłość jego dwóch córek. Okazuje się, że opisy najprostszych życiowych zajęć i zdarzeń wplatają się w wiele motywów literackich znanych od pokoleń, co stanowi dowód, że samo życie jest najlepszą kanwą dla literatury.
Spis treści
Motyw rodziny
Rodzina Wańkowiczów to przykład harmonijnie zbudowanej i rozwijającej się rodziny. Rodzice, kochające się małżeństwo, stanowią fundament materialny i moralny dla potomstwa, które powoli wprowadzają w świat. W szerszym rozumieniu to również dalsza rodzina Wańkowicza, rozsiana po majątkach wiejskich, w których czwórka głównych bohaterów spędza wakacje. Więzi rodzinne stanowią najważniejszy składnik literatury obyczajowej i biograficznej odkąd takie gatunki w ogóle powstały.
Motyw wojny
Losy rodziny Wańkowiczów opisywane są na przestrzeni dwudziestolecia międzywojennego. Nad dojrzewaniem córek pisarza ciąży świadomość czytelnika, że niedługo ich młodość przerwie wojna. Tak się dzieje. II wojna światowa rozbija rodzinę, rozsiewając ją po całym świecie i rozdzielając na całe długie lata, a także odbiera życie jednej z córek. Dzięki korespondencji rodzinnej wiemy, jak wielkie trudy musieli znosić wszyscy członkowie rodziny przez sytuacje sprowokowane przez zbrojny konflikt i okupację.
Motyw dojrzewania
Ziele na kraterze skupia się na dojrzewaniu Krysi i Marty, dwóch córek Melchiora Wańkowicza. Autor dość skrupulatnie śledzi ich rozwój poprzez wczesne dzieciństwo, dojrzewanie aż po młodzieńczą dojrzałość. Raportuje nie tylko kolejne etapy rozwoju dziewcząt, lecz także zmiany w swoim i swojej małżonki podejściu do nich. Przygląda się przez pryzmat córek samemu sobie, analizuje swoje metody wychowawcze. Córki są przedstawicielkami pokolenia Kolumbów, czyli ludzi, których II wojna światowa zaskoczyła na progu dorosłości. Motyw „pokolenia straconego” często pojawia się w literaturze tamtych czasów.
Motyw podróży
Rodzina Wańkowiczów nie potrafi „usiedzieć” w miejscu. Rodzice bardzo często organizują wycieczki, choćby były to spływy kajakowe. Później rodzina podróżuje po Polsce samochodem. Po maturze rodzice fundują córkom wycieczkę rowerową po Francji i Brukseli, która kończy się we Fryburgu, gdzie jedna z córek ma rozpocząć studia. Podróż jest również obecna w rodzinie Wańkowiczów po wybuchu II wojny światowej. Melchior musi emigrować do Rumunii i na Cypr, a potem zostaje korespondentem wojennym. Marta wyjeżdża do Stanów Zjednoczonych, gdzie rozpoczyna studia i układa sobie życie. Zofia wyjeżdża z Polski dopiero pod koniec wojny, by po sześciu latach spotkać się z mężem.
Motyw twórczości
Dojrzewanie córek jest dla Wańkowicza nie tylko doświadczeniem życiowym, lecz także tworzywem literackim. Do twórczości namawia również jedną z córek, która wreszcie ulega ojcu i pisze kilka niedużych felietonów – sprawozdań z rodzinnych wycieczek. Felietony te jednak uzyskują sympatię i w niedługim czasie po tym zostają opublikowane w profesjonalnym czasopiśmie dla młodzieży, a córka otrzymuje pierwsze prawdziwe honorarium za swoją pracę literacką, z czego ojciec jest dumny.