Marek Nowakowski jest autorem zbioru opowiadań, pt. Raport o stanie wojennym. Wbrew tytułowi nie jest to jednak dzieło politologiczne, lecz literackie, w którym autor starał się przedstawić rozmaite postawy Polaków, doświadczających traumy stanu wojennego. Ich codzienne życie oraz to, jak próbowali się odnaleźć w takich warunkach, stało się kanwą zbioru opisującego trudność i absurd początku lat 80. XX wieku w Polsce.
Życie w stanie wojennym według Nowakowskiego
Marek Nowakowski w swoich opowiadaniach skupia się na życiu prostego, zwykłego człowieka. To bowiem zwykły obywatel najbardziej cierpiał w wyniku stanu wojennego, który niejako uwięził go we własnym państwie, we własnej ojczyźnie, we własnym domu. Stan wielkiej przemocy jaką aparat totalitarnego systemu wyzwolił wobec swoich obywateli dosięgnął bardzo głębokich pokładów ludzkiej empatii, poczucia bezpieczeństwa czy pozyskiwania środków na zwykłe codzienne życie.
Można by się było spodziewać, że Nowakowski jako przedstawiciel społeczeństwa polskiego, skrzywdzonego przez czas stanu wojennego, zajmie się w swoich opowiadaniach ludźmi właśnie pokrzywdzonymi, a także tymi, którzy za wszelką cenę próbowali sprzeciwiać się władzy. Tak się jednak nie dzieje. Autor pokazuje bardzo różnych ludzi i bardzo różne postawy. Na kartach jego opowiadań spotykamy więc zarówno konspiratorów, jak i milicjantów, przeciwników, jak i zwolenników władzy ludowej. Najwięcej miejsca poświęca jednak Nowakowski zwykłym ludziom, dla których polityka nie jest najważniejszą wartością na świecie. Pragną tylko godnie żyć i móc zadbać o siebie i o swoich bliskich. To jednak zadanie bardzo utrudniał czas stanu wojennego, który odbierał ludziom wiele swobód obywatelskich. Trudno na przykład mówić o dobrym czasie na naukę i rozwój dla młodzieży.
Bohaterowie Marka Nowakowskiego rozmawiają ze sobą, przedstawiając sobie nawzajem swoje poglądy, ale przede wszystkim działają. To właśnie po tym jak i co robią, można sobie najlepiej wyobrazić, jak absurdalnym czasem był stan wojenny, czyli czas nic nie wnoszącej przemocy społecznej i politycznej, dzięki któremu ludzie u władzy chcieli prolongować istnienie i funkcjonowanie ustroju komunistycznego w Polsce. Wielka polityka przetoczyła się przez nasz kraj swoim torem, natomiast zostawiła swój ślad w życiu prostych obywateli, którzy nigdy nie walczyli po żadnej ze stron.
Marek Nowakowski pokazuje więc stan wojenny z bardzo wielu perspektyw, wszystkie jednak łączy to, że są to perspektywy zwykłych ludzi. Niekiedy los uwikłał ich w służenia władzy, niekiedy zrobili to z własnej woli. Niektórzy udzielali się w konspiracji również nie czując się do końca na miejscu. Wszystkich łączyło zaś to, że próbowali po prostu po ludzku przetrwać ten straszliwy czas, który od każdego obywatela wymagał deklaracji politycznych niemalże na każdym kroku. To bardzo śmiałe i bardzo odważne podejście. Autor wiedział, że stan wojenny zapisze się na kartach historii Polski w bardzo jednoznaczny sposób, a mimo to nie przestraszył się przedstawić go drogą pełną niejednoznaczności właśnie. Takie podejście stanowi zresztą największą siłę dzieła Marka Nowakowskiego, dzięki której książka ta nadal jest pasjonująca.