Stan wojenny był potworną zbrodnią, której na narodzie polskim dopuściła się władza komunistyczna w latach 1981-83. Pozostało po niej wiele świadectw nie tylko historycznych, lecz także literackich. Pokazują one, jak niebezpieczne było codzienne życie przeciętnego obywatela w stanie wojennym, z jakimi przeciwnościami musiał się mierzyć, na co uważać, a także do jak wielce absurdalnych potrafiło doprowadzić to sytuacji i zdarzeń. Jednym z najgłośniejszych tego rodzaju literackich rozliczeń jest zbiór opowiadań autorstwa Marka Nowakowskiego, pt. Raport o stanie wojennym. Autor w niedługich formach prozatorskich zamknął historie, będące esencją mentalności Polaków w dobie stanu wojennego, a także wpisał ją w ogólną pulę doświadczeń ludzkich, uniwersalnych.
Spis treści
Motyw władzy
Władza, a w zasadzie niewłaściwe rozumienie i nadużywanie władzy, to jeden z głównych motywów opowiadań Marka Nowakowskiego. Stan wojenny był właśnie takim nadużyciem, kiedy to garstka rządzących, w imię obrony własnych małostkowych interesów, sprowadziła na cały naród katastrofę ekonomiczną oraz czas pełen lęku, niepewności i przemocy. Motyw nadużywania władzy w polskiej literaturze poruszany był wielokrotnie, co spowodowane jest naszą historią. Przykładem może być postać Nerona, nieodpowiedzialnego i obłąkanego cesarza Rzymu z powieści Henryka Sienkiewicza, pt. Quo vadis, albo wizerunek cara-tyrana, jaki wyłania się z dzieł Adama Mickiewicza, choćby z Dziadów cz. III.
Motyw codzienności
Codzienność w stanie wojennym kojarzyła się w bezbarwną wegetacją, w której najważniejsze staje się zdobycie trudno dostępnego pożywienia oraz nie popadnięcie w kłopoty. W tak nienormalnej rzeczywistości plenią się różnego rodzaju półlegalne i całkowicie nielegalne “instytucje” i sytuacje. Każdy “kombinuje”, by polepszyć swój byt choćby o włos. Widać to na przykładzie taksówkarza z Opowieści taksówkarza czy w opowiadaniu Słoneczko. Motyw ten pojawia się we wszystkich polskich dziełach poruszających tematykę stanu wojennego.
Motyw konfliktu
Marek Nowakowski w swoich opowiadaniach pokazuje również wysoki stopień skonfliktowania społeczeństwa. Skonfliktowania nie tylko z władzą, lecz także pomiędzy obywatelami, a nawet pomiędzy członkami rodzin (opowiadanie 2072 dni). Nikogo nie można było być pewnym. Przyjaciele okazywali się donosicielami, a sąsiedzi ubekami, popierającymi władzę i ideę wprowadzenia stanu wojennego. Panował klimat niepewności, powszechnego niepokoju, alienacji społecznej. Stąd częste starcia z milicją, która pacyfikowała przemocą nawet najmniejsze przejawy sprzeciwu, i ze służbą bezpieczeństwa – policją polityczną.