Wypowiedź interpretacyjna na temat tekstu ikonicznego to jedno z zadań, które może pojawić się na maturze ustnej z języka polskiego. Dla wielu uczniów sformułowanie „tekst ikoniczny” samo w sobie brzmi zagadkowo, a co dopiero kiedy trzeba go umieć odczytać, zinterpretować i najczęściej umieścić w odpowiednim kontekście historycznoliterackim. Nie jest to zadanie proste, ale nie jest też niewykonalne. Tak czy inaczej interpretację tekstu ikonicznego warto powtórzyć. Oto kilka praktycznych informacji i porad!
Spis treści
Tekst ikoniczny – definicja
Przyzwyczajeni jesteśmy do używania słowa „tekst” wyłącznie w stosunku do nośników informacji stworzonych przy pomocy języka pisanego, liter, wyrazów, itd. To jednak twierdzenie zawężające, bowiem mamy do czynienia również z innymi tekstami kultury, pośród których są również teksty ikoniczne, czyli np. obrazy. O interpretację takiego właśnie tekstu ikonicznego możemy zostać poproszeni w trakcie egzaminu ustnego z języka polskiego. Możemy wówczas trafić na obraz, rysunek, fotografię, plakat, kard filmowy, pocztówkę, itd. Oczywiście nasze zadanie nie będzie ograniczało się do opisu tego, co widzimy na obrazku. Będziemy musieli również wkomponować interpretację naszego tekstu w kontekst pytania egzaminacyjnego. Przeważnie polecenia dotyczą lektur obowiązkowych, więc i teksty ikoniczne będą musiały być z nimi w jakiś sposób związane. Naszym zadaniem będzie odkrycie tego powiązania poprzez właściwą interpretację tekstu.
Tekst ikoniczny – opis i interpretacja
Przygotowując konspekt wypowiedzi na temat tekstu ikonicznego warto na początku zwrócić uwagę na najbardziej podstawowe jego aspekty. Są to elementy takie jak tytuł i autor, kolorystyka, rodzaj perspektywy (lub jej brak), kompozycja, światło oraz to, na co pada (a co przysłania), sposób przedstawienia postaci lub natury (o ile się pojawiają), styl w jakim wykonane zostało dzieło, konwencja, itp. Co znajduje się na pierwszym planie, co na drugim, a co w tle? Warto zastanowić się, jakie emocje wzbudza w nas konkretny obraz, może z czymś nam się kojarzy? Coś przypomina? Czy jego przekaz jest dla nas jasny czy może bardzo skomplikowany? Odpowiedź na każde z takich pytań może prowadzić na ciekawą ścieżkę interpretacyjną. Pamiętajmy, żeby zwracać uwagę na jak największej ilości szczegółów! Dobra rada: nie próbujmy używać specjalistycznej terminologii używanej do opisu dzieł artystycznych, jeśli nie jesteśmy go pewni lub kojarzymy poszczególne terminy „mniej więcej”. Zwiększa to prawdopodobieństwo błędu, a poza tym może niepotrzebnie skomplikować i zmącić tok całej naszej wypowiedzi. Nie warto.
W dalszej części wypowiedzi należy skupić się na tym, co konkretnie widzimy na obrazie. Czy rozpoznajemy postacie znajdujące się na nim? Czy przedstawiona scena jest ilustracją jakiejś powieści bądź opowiadania? A może to kadr pochodzący z ekranizacji którejś ze szkolnych lektur? Albo plakat do niej wykonany lub afisz przedstawienia teatralnego. Z jakiego okresu pochodzi to dzieło? Kto jest jego autorem? Może to scena z mitologii lub Biblii? Oczywiście nie zawsze znajdziemy odpowiedzi na wszystkie te pytania, nie należy też szukać ich na siłę. Dobrze jest, jeśli dysponujemy na ich temat taką wiedzą – może być ona pomocna, jednak nie zawsze jest to możliwe i nie zawsze wymaga tego treść polecenia egzaminacyjnego.
Tekst ikoniczny w szerszym kontekście
Kiedy zinterpretujemy już nasz obraz, należy przejść do kolejnych części polecenia z nim związanych. Jeśli tekst ikoniczny odnosi się bezpośrednio do jakiejś lektury, należy to zaznaczyć i odnieść się do niej. Powinniśmy wykazać się znajomością wskazanego fragmentu lektury lub jej całości (w zależności od polecenia). Tak więc należy znać autora (autorkę) dzieła, wiedzieć, kiedy powstało, znać treść oraz umieć sformułować jej przekaz. Później – jeśli to możliwe – należy wskazać scenę lub fragment, do którego odnosi się tekst i omówić jego znaczenie dla całości.
Kiedy uda nam się to zrobić, zostaje nam jeszcze jedna rzecz. W zależności od polecenia egzaminacyjnego będziemy musieli najprawdopodobniej wskazać inny tekst kultury lub tekst literacki, w którym występują motywy, wątki lub treści zbliżone do tych, które przedstawia nasz obraz. Ma to na celu sprawdzenie naszych umiejętności patrzenia na dane, konkretne dzieło sztuki w szerszym kontekście historycznym i artystycznym. Brzmi skomplikowanie? Wcale takie nie jest. Większość wątków, które mogą być przedmiotem interpretacji, o której mówimy w tym tekście to wątki i motywy, które pojawiają się w literaturze i sztuce bardzo często. Nie powinno więc być problemem znalezienie takiego odniesienia nawet w innej lekturze szkolnej.
Pamiętajmy, by nasza wypowiedź była spójna, skonstruowana w logiczny sposób. Powyżej podane wskazówki co do kolejności wykonywania kolejnych kroków interpretacyjnych gwarantują to, że całość będzie harmonijna, uporządkowana, a ryzyko pomyłki minimalne.