W wierszu „Balon” Adama Naruszewicza opis rzeczywistego lotu balonem nad Warszawą staje się okazją do przedstawienia światopoglądu charakterystycznego dla oświecenia. Utwór jest wyrazem zachwytu nad możliwościami techniki i zdolnościami człowieka.
Balon – analiza i środki stylistyczne
Utwór „Balon” jest odą, czyli należy do gatunku chętnie wykorzystywanego przez Adama Naruszewicza. Oda ma swoje korzenie w antyku i jest wzniosłym utworem, który ma na celu sławienie jakiejś ważnej idei bądź wydarzenia. Utwór ma regularną budowę. Zawiera dwanaście strof, które składają się z czterech wersów. Wersy mają na zmianę dziesięć i osiem sylab. Pojawiają się rymy krzyżowe (przeplatane).
Utwór należy do liryki pośredniej, ponieważ podmiot liryczny nie ujawnia się, tylko opisuje przelot balonem i towarzyszące mu widoki. Pojawiają się też elementy liryki inwokacyjnej – apostrofy np. „Wszystko zwyciężysz, łódko szlachetna”.
Wiersz ma oddawać podniosłość wydarzenia, jakim był uroczysty przelot balonu nad Warszawą, dlatego jest bogaty w środki artystyczne. Poeta stworzył wiersz w duchu klasycystycznym, w związku z tym zastosował się do zasady stosowności, w myśl której styl, gatunek i język muszą być odpowiednio dobrane do tematyki. W utworze widać jednak pozostałości po baroku w postaci komplikowania formy poetyckiej.
Poeta wykorzystał inwersję, czyli szyk przestawny, który nadaje uroczystego tonu, a także przerzutnie, czyli przeniesienie części zdania do kolejnego wersu. Liczne są epitety, które nadają opisowi plastyczności np. „bystrym polotem”, „pierzchliwe ptaki”, „lekkiej łodzi”, „gruzów nikczemnych”, „burzliwym morzom”. Obecne są metafory („los dla niej rudlem”) oraz porównania („W błahych się zlepkach czołga ukryty jak drobne robaczków plemię”). Pojawia się peryfraza (omówienie), czyli środek stylistyczny, który polega na zastąpieniu jakiejś nazwy opisem. Przykładowo poeta zamiast zwyczajnego słowa „balon” napisał „lekka łódź”, co brzmi bardziej podniośle. Można też zauważyć, że cała pierwsza zwrotka zastępuje słowo „niebo”. Poeta zastosował aluzje do antyku (Jowisz, Ikar), co jest charakterystyczne dla twórców oświeceniowych, którzy inspiracji szukali w klasycznych dziełach.
Balon – interpretacja wiersza
Wiersz „Balon” poświęcony jest triumfowi ludzkiego rozumu, jakim było opanowanie żywiołu powietrza i umożliwienie podniebnych lotów balonem. Utwór nawiązuje do rzeczywistego wydarzenia. W 1789 miał miejsce pierwszy lot balonem nad Warszawą, który przeprowadził francuski lotnik Jean-Pierre Blanchard. Tak niezwykłe wydarzenie zgromadziło tłumy zachwyconych warszawiaków. Pojawił się też sam król, Stanisław August Poniatowski. Królowi udzielił się entuzjazm i po udanym locie kazał wybić pamiątkowy medal z łacińskim napisem, który oznaczał „Odważny nie boi się losu Ikara”. Również wiersz Adama Naruszewskiego oddaje taki nastrój postępu i wiary w ludzkie możliwości.