Nad wodą wielką i czystą – interpretacja

„Nad wodą wielką i czystą” to utwór autorstwa Adama Mickiewicza, czołowego reprezentanta romantyzmu polskiego. Wiersz powstał w roku 1838 w Lozannie, więc należy do cyklu „Liryki lozańskie”. Wykorzystując motyw przyrodniczy, poeta przestawił refleksje na temat egzystencji człowieka, przemijania i swojego życia. 

Nad wodą wielką i czystą – analiza i środki stylistyczne 

„Nad wodą wielką i czystą” to wiersz o nieregularnej budowie. Składa się z pięciu zwrotek – trzecia jest sześciowersowa, a reszta czterowersowa. Utwór został napisany ośmiozgłoskowcem, co przyczynia się do powstania wrażenia melodyjności. W większości wersów występuje średniówka po piątej sylabie. Podobnie w większości wersów pojawiają się rymy np. czystą – przejrzystą. Kompozycja utworu może przypominać sonet, ponieważ został on podzielony na część opisową i refleksyjną. 

Do trzech pierwszych zwrotek utworu najlepiej pasuje określenie liryka pośrednia opisowa, ponieważ pojawia się tam opis jeziora i towarzyszących mu okoliczności przyrody, a podmiot liryczny pozostaje ukryty. Dwie ostatnie zwrotki mają natomiast cechy liryki bezpośredniej, gdyż podmiot liryczny ujawnia się i mówi sam o sobie. Świadczą o tym czasowniki w pierwszej osobie liczby pojedynczej („widzę”, „odbijam”, „pomijam”) i odpowiednie zaimki („mnie”). Ze względu na tematykę utwór przynależy do liryki refleksyjno-filozoficznej. 

Choć ze względu na krótkie wersy forma wiersza wydaje się zwarta, to jest on bogaty w kunsztowne środki artystyczne. Ważnym zabiegiem zastosowanym przez poetę jest użycie powtórzenia („Nad wodą wielką i czystą”), które jest kolejnym elementem sprawiającym, że wiersz jest melodyjny. Powtarzanie tych samych słów stwarza także wyjątkowy nastrój. Przy opisie kamieni leżących nad jeziorem pojawia się personifikacja, czyli nadanie przedmiotom cech ludzkich („I woda tonią przejrzystą / Odbiła twarze ich czarne”).

Poeta wykorzystał metafory takie jak: „I wszystko wiernie odbijam” bądź „Mnie płynąć, płynąć i płynąć!” i epitety: „tonią przejrzystą”, „czarne obłoki”, „kształty marne”, „dumne opoki”. Zastosowano także przerzutnię, czyli przeniesienie części zdania do kolejnego wersu, a także inwersję, czyli szyk przestawny, który nadaje utworowi szczególnego tonu (np. „Stały rzędami opoki”). Na końcu wiersza pojawia się wykrzyknienie, które podkreśla przesłanie utworu. 

Nad wodą wielką i czystą – interpretacja 

Utwór „Nad wodą wielką i czystą” należy do cyklu „Liryki lozańskie”, który powstawał w latach 1839-1840 w szwajcarskiej Lozannie. Można więc powiedzieć, że należy on do dojrzałego etapu twórczości Adama Mickiewicza. „Liryki lozańskie” zostały wydane dopiero po śmierci wieszcza, która miała miejsce w roku 1855. 

Wiersz „Nad wodą wielką i czystą” opiera się na opisie krajobrazu górskiego, który ma głęboki wymiar symboliczny. Przedstawiony w utworze krajobraz jest piękny i majestatyczny. Poeta opisuje zbiornik wody znajdujący się między szczytami. Jest on bardzo rozległy i przejrzysty, nie ma w nim nic mętnego. W tafli wody doskonale odbijają się otaczające ją rzeczy. Przykładowo można w niej ujrzeć stojące w rzędach ciemne skały. Nad wodą przelatują także czarne chmury, które w przeciwieństwie do jeziora są czymś nietrwałym i ulotnym. Zapowiadają gwałtowną burzę. Nadejściu burzy towarzyszą wrażenia świetlne i dźwiękowe – „Błysnęło wzdłuż i grom ryknął”. Woda, zgodnie ze swoją właściwością, odbiła światło błyskawicy. Jednak kiedy burza odeszła, woda znów wyglądała tak samo. Jest ona więc symbolem trwałości. Niezmienność wody została skontrastowana ze zmiennością niektórych zjawisk przyrodniczych. 

W przedostatniej strofie podmiot liryczny pokazuje, że woda przypomina mu jego samego, a w szczególności jego umysł. W ciągu jego życia w jego umyśle pojawiały się pozytywne myśli związane z szczęśliwymi chwilami, a także złe myśli spowodowane przykrymi wydarzeniami, kryzysami emocjonalnymi i nagłymi zmianami (symbolizuje je burza). Mimo tego, że okoliczności zewnętrzne się zmieniały, podmiot liryczny pozostawał taki sam. 

Końcowe słowa „Mnie płynąć, płynąć i płynąć!…” oznaczają, że podmiot liryczny jeszcze wiele w życiu spotka, zarówno dobrego jak i złego. Godzi się on na taki bieg losu i wyczekuje kolejnych wydarzeń. Fakt, iż człowiek zarówno cieszy się miłymi chwilami, jak i mierzy się z trudnościami, jest uznany za niepodważalne prawo. Tak jak skały stoją, a obłoki przenoszą deszcz, tak człowiek ma różnorodne doświadczenia. Można zauważyć tu odejście od obecnego we wczesnej twórczości Adama Mickiewicza motywu buntu. Pojawił się on w wierszach takich jak „Oda do młodości”. W utworze „Nad wodą wielką i czystą” podmiot liryczny nie sprzeciwia się losowi i pozwala mu robić to, co chce. Zdaje sobie sprawę, że taki bunt byłby bezcelowy. 

Można powiedzieć, że wymowa wiersza jest optymistyczna. Podmiot liryczny jest nie tylko otwarty na to, co przyniesie mu przyszłość, ale także chce aktywnie korzystać z życia. Jeśli by uznać, że osobą mówiącą jest poeta, końcowe płynięcie może oznaczać dalsze tworzenie poezji.