Maria Pawlikowska-Jasnorzewska to jedna z najbardziej znanych polskich poetek. Tworzyła ona głównie w okresie dwudziestolecia międzywojennego, była córką Wojciecha Kossaka i siostrą Magdaleny Samozwaniec. Poetka związana była blisko między innymi z formacją Skamandrytów, tworzyła wiersze oraz dramaty. Znana jest przede wszystkim z posługiwania się tak zwanym językiem codzienności, a swoich dziełach dotykała często zwykłych i bliskich człowiekowi spraw. Podobnie sytuacja wygląda w utworze „Stara kobieta” z tomu „Cisza leśna”, wydanego w roku 1928.
Spis treści
Stara kobieta – analiza utworu i środki stylistyczne
W wierszu Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej zastosowana została liryka bezpośrednia. Podmiot liryczny zdradza swoją obecność i na dodatek okazuje się on być podmiotem zbiorowym, wypowiadający się w imieniu pewnej grupy osób i wyrażającym ich doświadczenia czy przeżycia. Widać to w takich zwrotach jak na przykład „nasze młode twarze”. Podmiotem okazuje się zatem być grupa młodych ludzi, która obserwuje tytułową starą kobietę i dzieli się swoimi wrażeniami z tym związanymi.
Budowa utworu jest raczej regularna. Dzieło ma bowiem charakter stychiczny, to znaczy, że zostało zapisane w sposób ciągły, bez podziału na strofy. Składa się z zaledwie dwunastu wersów. Poetka zastosowała w nich rymy krzyżowe o układzie abab. W wersach zazwyczaj znajduje się około siedmiu sylab, a całość jest bardzo krótka.
Pawlikowska-Jasnorzewska sięga też po rozmaite środki stylistyczne. Są to przede wszystkim epitety, które pomagają autorce dokładnie opisać świat przedstawiony. Używa ona takich określeń jak na przykład „zły”, „stara”, „zmęczona”, „ostry”, „pocięta” czy „zagojona”. W ten sposób Pawlikowska-Jasnorzewska dokładnie ukazuje tytułową starą kobietę. Obecne są też metafory, które nadają całości poetyckiego nastroju, a to dzięki takim sformułowaniom jak „wśród naszych młodych twarzy zawiewa średniowieczem”. Ten wers jest też przykładem swobodnego języka, który wykorzystywała pisarka. Podobną rolę co metafory i epitety odgrywają rozbudowane porównania, na przykład „przejechana przez życie jak przez złego szofera” czy „Oblicze jej pocięte jakgdyby ostrym mieczem”. Pawlikowska-Jasnorzewska sięga dalej także po wyliczenia: „Jest złamana, pogięta, pocięta, poorana”, co pozwala jej dokładnie zarysować postać i charakter swojej bohaterki.
Stara kobieta – interpretacja utworu
Cały wiersz Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej to właściwie portret starej kobiety, która wiele już w swoim życiu przeszła. Obserwuje ją grupa młodych ludzi, którzy bez litości dostrzegają wszystkie jej skazy, takie jak przygięta sylwetka czy zmarszczki na twarzy. Widać też, że życie również nie było dla niej łagodne, co odcisnęło na zawsze na niej swoje piętno. Mimo tych doświadczeń staruszka ciągle dalej idzie, mimo iż jest już zmęczona i musi podpierać się kijem. Jej twarz wygląda, jakby ktoś pociął ją mieczem, ale tak naprawdę są to ślady trudnych przeżyć, które mogą w życiu spotkać każdego człowieka.
W oczach młodych ludzi staruszka jest zniszczona, złamana przez los. Zapewne doświadczyła w swoim życiu nędzy, ciężkiej pracy, wielu tragedii i złego traktowania, co dawniej było udziałem naprawdę wielu kobiet. Zapewne była też żoną, matką oraz babką, stanowiła podporę rodziny i ciężko pracowała dla swoich bliskich. Efektem tego jest jej zmęczenie na starość. Kobieta idzie samotnie, nikt jej nie pomaga, ma jedynie swój kijek jako podporę. Nie towarzyszą jej bliscy, którzy mogliby jej towarzyszyć na tym ostatnim etapie życia. Być może kobieta została sama na świecie.
Nawet starość nie może jednak ukryć tego, co jest zapewne dla bohaterki istotne, czyli jej kobiecości. Nie przysłaniają jej zmarszczki, kijek czy siwe włosy. Mimo upływających lat wciąż pozostaje ona kobietą, co dostrzegają też młodzi obserwatorzy jej drogi. Żadne blizny tego nie zmienią, kobiecość bohaterki zawsze będzie jej towarzyszyć. Została ona, zgodnie ze słowami podmiotu lirycznego, przejechana przez życie. Mimo to dalej wstaje i idzie, powoli i z podporą, ale nie poddaje się, pokazując wszystkim swoją prawdziwą siłę i determinację.