Cyprian Kamil Norwid to poeta uznawany za ostatniego z najważniejszych twórców epoki romantyzmu, który większość życia spędził poza granicami ojczyzny. Jego wiersz Larwa, powstający w latach 1861 – 1862, zawiera przemyślenia dotyczące Londynu – który, w odróżnieniu do artystycznego Paryża, w XIX wieku był nieformalną przemysłową i kapitalistyczną stolicą Europy.
Spis treści
Larwa – analiza i środki stylistyczne
Poezja Norwida nie zyskała uznania za jego życia, w znacznej mierze z uwagi na nowatorską formę – obecnie mówi się, że wyprzedzał on swoje czasy, ówcześnie jednak pozostawał niezrozumiany.
Utwór Larwa zbudowany jest regularnie, składa się z pięciu zwrotek po cztery wersy. Niemal całość pisana jest ośmiozgłoskowcem, poza wersem ostatnim, liczącym sobie dziewięć sylab. Wiersz jest rymowany (pojawiają się rymy o charakterze krzyżowym i okalającym).
Podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do odbiorcy, opisując londyńskie społeczeństwo XIX wieku – jest to więc przykład liryki apelu, inwokacyjnej. Występują liczne zwroty wprost do adresata, czyli apostrofy (Ty ją wspomnisz, Rzekłbyś, że to Biblii księga, Niejedna postać cię minie). Osoba mówiąca może być z dużym prawdopodobieństwem utożsamiana z autorem, wiadome jest, że podzielał on podobne poglądy na temat miasta.
Charakterystyczna dla utworu jest atmosfera niepewności, wyczuwalny jest niepokój, zbliżające się zagrożenie, które poeta uzyskał poprzez zastosowanie odpowiednich środków stylistycznych. Emocjonalności nadają wykrzyknienia (Zapewne, gdzie nic! wie tylko: krwi!, tylko: pieniędzy!) oraz liczne pytania retoryczne (Czoło ma w cierniu? czy w brudzie?), nie oczekujące odpowiedzi, ale budujące określony nastrój i skłaniające do refleksji. Aby jeszcze bardziej pobudzić wyobraźnię odbiorcy i lepiej zobrazować sytuację liryczną, wykorzystane zostały epitety (podksiężycowa, biała mgła, piana bezbożna, śliski bruk) oraz abstrakcyjne metafory (Biblii księga zataczająca się w błocie, słowa łyskają bielmem jej źrenic).
Norwid znany jest ze stosowania wyrażeń zakończonych wielokropkiem, które symbolizują niedopowiedzenia, przemilczenia, pauzy w wypowiedzi (Skąd idzie?…, Gdzie idzie?…, Jak historia?…, Jak społeczność?…) – ich wydźwięk wzmocniony został formą pytającą. Dla twórczości Norwida typowe są również graficzne wyróżnienia, tutaj w postaci rozrzuconej czcionki, akcentującej określone wyrazy (rozpacz, pieniądz, krew, nic), mówiące o upadku Londynu. Warstwa stylistyczna omawianego utworu jest więc stosunkowo bogata, a forma – nowatorska.
Larwa – interpretacja wiersza
Tytułowa larwa obecnie kojarzy się jednoznacznie z jedną z postaci stadium rozwoju owadów. W XIX wieku określenie to funkcjonowało także jako synonim dzisiejszych upiorów, straszydeł – oznaczało złe duchy, które za życia dopuściły się ciężkiej, niewybaczalnej zbrodni, bądź też nie zadbano należycie o ich pochówek. Znaczenie to ma swoją genezę już w rzymskiej mitologii. W czasach Norwida słowo larwa funkcjonowało semantycznie także jako maska.
Poeta w swoim wierszu skupia się na przedstawieniu realiów Londynu, który w czasach romantyzmu funkcjonował jako zurbanizowana, kapitalistyczna stolica przemysłu, w opozycji do artystycznego Paryża, gdzie ceniono sztukę i kulturę wyższą. Autor miał okazję zamieszkiwać o opisywanym mieście i próbować zarobić na swój byt, miejsce to wywarło na nim jednak silnie negatywne wrażenie, czego efektem jest omawiany utwór.
Krajobraz jest odrzucający i straszny, bruk śliski i brudny, wszystko spowite jest gęstą mgłą. Wyłaniający się z niej ludzie wyglądają jak przerażające upiory, a na swoich głowach noszą cierniowe korony, symbolizujące cierpienia i przeżywane co dzień trudności. Opis nabiera lekko fantastycznego charakteru, gdzie rzeczywistość przeplata się z wyobrażeniami autora. Zepsuci ludzie ignorują Pismo Święte, które ktoś rzucił w błoto, nikt go nie podnosi.
Londyńskie społeczeństwo uosabia jednostka, która jak upiór krąży ulicami bez celu i sensu – w jej oczach widać tylko rozpacz i pragnienie bogactwa, wygląda jak duch, a nie jak człowiek, nie zna innych wartości, niż te materialne. Podmiot liryczny zwraca więc uwagę, że choć ludzie proszą Boga o wsparcie, to tak naprawdę jako cywilizacja odrzucają jego nauki, znieważają świętą księgę – jest to symbol ostatecznego upadku wszelkich autorytetów. Tak samo zapomniane są cnoty, które już od antyku uznawano za wzór moralności. Wartości duchowe zastąpione zostały przez kapitalistyczne ideały, pieniądze, które Londyńczycy pragną gromadzić.
Finalna refleksja utworu ma więc gorzki charakter, ludzkość chyli się ku upadkowi, płacząc i cierpiąc, ale wypierając nieuchronne poprzez cynizm i bezmyślne bogacenie się.
Podsumowanie
Wiersz Larwa jest wyrazem buntu przeciwko epoce, w której żył jego autor. Jest to zrozumiałe, ponieważ jego twórczość nie spotkała się z uznaniem, poeta był na zawsze wyalienowany ze społeczeństwa, dążącego jedynie do gromadzenia bogactw, łudzącego się, że jest to droga zapewniająca szczęście i spełnienie.