Emigracja jest niestety zjawiskiem na stałe wpisanym w historię Polski. Polacy emigrowali z różnych przyczyn: gospodarczych, politycznych, ekonomicznych, światopoglądowych. Niejednokrotnie do emigracji byli zmuszani przez przetaczające się przez ich ojczyznę konflikty polityczne. Wśród emigrantów znajdywali się również najwybitniejsi przedstawiciele narodu polskiego: kompozytorzy, odkrywcy, pisarze. W dziełach tych ostatnich doszukiwać się można dzisiaj artystycznych świadectw duchowych przemian, które stają się udziałem człowieka opuszczającego swój kraj, bez gwarancji, że kiedykolwiek do niego wróci.
Jednym z pisarzy polskich zmuszonych do emigracji był Adam Mickiewicz. Jego dzieło pt. Pan Tadeusz jest wybitnym świadectwem nostalgii, czyli tęsknoty za utraconą ojczyzną, którą pamięć emigranta idealizuje po latach spędzonych z dala od niej. Litwa w Panu Tadeuszu jest miejscem idyllicznym, żyją tam ludzie zharmonizowani z naturą, o dobrych i szlachetnych sercach. Są to ludzie kochający ojczyznę, wierzący i kierujący się w życiu szlachetnymi pobudkami. Nawet jednak pośród nich zdarzają się sytuacje, w których trzeba emigrować. Dochodzi do tego na przykład po konflikcie szlachty z Moskalami. Było to jawne naruszenie prawa, więc w obawie przed konsekwencjami starszyzna okolicznej szlachty zadecydowała, że młodsi muszą na jakiś czas wyemigrować, by uniknąć konsekwencji ze strony zaborcy. Dbano w ten sposób o to, by młodzież nie straciła najlepszych lat życia w więzieniach.
W tej grupie znalazł się również tytułowy bohater poematu, Tadeusz Soplica. Podzielił on tym samym los swojego ojca, który pod nazwiskiem Księdza Robaka wiele lat wcześniej wyruszył w świat, by walcząc o niepodległość Polski odpokutować za grzechy młodości. Mickiewicz podkreślił więc w swoim dziele, że emigracja może nastąpić z bardzo wielu przyczyn, zarówno politycznych, jak i osobistych. Epilog pokazuje jednak, że niezależnie od przyczyn emigracja zawsze jest doświadczeniem bardzo ciężkim. Człowiek zostaje bowiem oderwany od swoich korzeni, od rodzimego języka, od rodziny i przyjaciół, i rzucony w zupełnie nowe środowisko, w którym nieraz obowiązują zupełnie inne wzorce, normy, obyczaje. Pan Tadeusz jest świadectwem tęsknoty za ojczyzną, za krajem dzieciństwa, za rajem utraconym.
Emigracja bywała również dla Polaków ratunkiem. Zupełnie odmienny od nostalgicznego punkt widzenia prezentował Witold Gombrowicz, powszechnie znany ze swoich tendencji do odbrązawiania narodowych mitów i wzorców. Gombrowicz znalazł się na emigracji w Argentynie tuż przed wybuchem II wojny światowej, a gdy dowiedział się o wybuchu konfliktu, postanowił nie wracać do Polski, mimo iż wiedział, że na obcym kontynencie czeka go ciężki los. Emigracja była jego zdaniem bezpiecznym wyjściem, nie chciał wracać do ogarniętego wojennym chaosem kraju, nie czuł się bowiem patriotą i nie miał silniejszych więzi z ojczyzną. Był za to wielokrotnie krytykowany nie tylko przez współczesnych lecz także późniejszych czytelników i badaczy. Świadectwem tych czasów oraz fermentu intelektualno-emocjonalnego, jaki im towarzyszył jest jedno z najwybitniejszych dzieł Gombrowicza, pt. Trans-atlantyk.
Większość twórców zgadza się co do tego, że emigracja nie jest czymś, co przynosi człowiekowi szczęście. W niektórych jednak przypadkach może się ona okazać „mniejszym złem”, chwilowo niezbędnym wyjściem z trudnej sytuacji politycznej lub ekonomicznej. Najważniejsze jest chyba jednak to, by nie palić za sobą mostów i zawsze mieć dokąd wrócić.