Losy młodzieży polskiej nigdy nie były obojętne pisarzom, dla których istotna była tematyka narodowa. Zwłaszcza, że losy naszego kraju w ostatnich kilku wiekach chcąc nie chcąc zmuszały młodzież do zaangażowania społeczno-politycznego, niejednokrotnie wymagającego zapłacenia najwyższej ceny. Na tle losów młodzieży niektóre procesy historyczne i polityczne widać lepiej, ponieważ to właśnie młodzi ludzie mają największą motywację do walki o lepszy świat, o ideały, o wolność. Niestety równie często przypadało im toczyć walki z góry skazane na porażkę.
Temat polskiej młodzieży podniósł najwybitniejszy twórca polskiego romantyzmu, wieszcz Adam Mickiewicz, w swoim legendarnym dramacie, pt. Dziady cz. III. Dzieło dotyczyło niesprawiedliwości, jaka stałą się udziałem społeczeństwa polskiego żyjącego pod zaborem rosyjskim w XIX wieku. Głównymi bohaterami są studenci niesłusznie aresztowani i osadzeni w więzieniu za rzekome uczestnictwo w organizacji konspiracyjnej mającej na celu obaleniu władzy rosyjskiej. Z rozmów studentów wyłania się jednak dużo szersza perspektywa represji, jakim poddawana jest młodzież, która buntuje się przeciwko zaborcom.
Najbardziej okrutną karą jest oczywiście zesłanie na Syberię, którego doświadczają nawet kilkulatkowie nie będący w stanie udźwignąć łańcucha, którym są skuwani. Zbyt ochocze deklaracje patriotyczne spotykają się z aresztowaniami bądź torturami, w czasie których niektórzy tracą zmysły i nawet po wypuszczeniu na wolność nie są w stanie żyć i funkcjonować normalnie.
Polska jest bardzo patriotycznym narodem, dlatego bardzo wielu młodych ludzi sprzeciwia się Moskalom. Skutkuje to jednak niszczeniem młodego pokolenia inteligencji na ogromną skalę. Uwięzieni studenci są tego najlepszym przykładem, ponieważ są świadomi, że Rosjanie chcą w narodzie polskim zniszczyć ducha. Skoro młodzież jest przyszłością narodu, to niszcząc i wypaczając ją pozbawia się dany naród przyszłości, a przecież o to Moskalom chodziło.
Dziady cz. III mają więc bardzo pesymistyczny wydźwięk, który zatrważa. Ludzie żyjący pod zaborem, nie wiedzący, że za kilka dekad Polska odzyska niepodległość, rzeczywiście mogli się czuć, jakby ich naród kończył swój żywot. Kontekst taki nadaje lekturze dzieła Mickiewicza jeszcze głębszy wymiar.
Na losach młodzieży skupiona jest również powieść reportażowa autorstwa Aleksandra Kamińskiego, pt. Kamienie na szaniec. Opowiada ona o członkach Szarych Szeregów, paramilitarnej organizacji dywersyjnej, która w trakcie II wojny światowej działała na niekorzyść administracji niemieckiej na ziemiach polskich. Główni bohaterowie powieści to młodzi mężczyźni, pochodzący z tzw. „pokolenia Kolumbów”, czyli ludzi, którzy w dorosłość byli zmuszeni wchodzić w warunkach wojny i okupacji.
Rudy, Zośka i Alek, czyli Jan Bytnar, Tadeusz Zawadzki czy Maciej Aleksy Dawidowski stanowili elitę polskiej młodzieży. Byli inteligentnymi, wysportowanymi i mądrymi młodzieńcami, patriotami kochającymi ojczyznę i gotowymi oddać za nią życie. Przez wiele lat okupacji dawali oni społeczeństwu polskiemu nadzieję na to, że „jeszcze Polska nie zginęła” i że okupanci nigdy nie będą na ziemiach polskich mile widziani. Ich działania stawały się coraz bardziej zaawansowane, aż w końcu dopuszczali się zbrojnych ataków na jednostki nazistowskie lub transporty na front. Ich szlachetna postawa bardzo szybko spotkała się z konsekwencjami i żaden z głównych bohaterów nie dożył końca wojny, by móc w spokoju cieszyć się wolną Polską, o którą walczył.