Przypowieści są częścią naszej kultury i każdy z nas poznał przynajmniej kilka. Najbardziej znane są te pochodzące z Pisma Świętego. Nie każdy jednak wie, że przypowieści są odrębny gatunkiem literackim i że na przestrzeni dziejów pojawiały się nie tylko w Biblii.
Spis treści
Przypowieść – definicja i cechy
Przypowieść, nazywana również parabolą, to gatunek literacki o charakterze dydaktyczno-umoralniającym. Są to przeważnie utwory krótkie, jednowątkowe, w których świat przedstawiony jest bardzo prosty, zredukowany do minimum, by odbiorca mógł skupić się na przesłaniu moralnym. Bohaterowie przypowieści również przedstawiani są w bardzo prosty sposób: ich rysy charakterologiczne ograniczone są do reprezentowania konkretnych poglądów czy postaw uniwersalnych. Również fabuła paraboli podporządkowana jest pewnemu schematowi. Owa, niekiedy sprawiająca wrażenie przesadnej, prostota konstrukcji przypowieści podyktowana jest chęcią jak najdokładniejszego skupienia uwagi odbiorcy na jej sensie i przesłaniu alegorycznym bądź symbolicznym.
Przypowieści znane są najbardziej ze starożytnej i średniowiecznej literatury religijnej pochodzącej z terenów Bliskiego Wschodu. Wynika to z bardzo prostego powodu: przypowieść, jak mało który gatunek literacki, nadaje się do kształtowania w odbiorcy postaw moralnych aprobowanych przez dane wyznanie. Parabole są nie tylko łatwe do zrozumienia, lecz także do zapamiętania i opowiedzenia, co czyni z nich niezwykle łatwy nośnik konkretnych prawd i wartości. W naszym kręgu kulturowym, przypowieści są najczęściej kojarzone z Pismem Świętym Nowego Testamentu, w którym tym gatunkiem literackim (chociaż w formie mówionej) posługiwał się Jezus Chrystus.
Przykłady przypowieści
Do najpopularniejszych przypowieści należą:
- Przypowieść o synu marnotrawnym – historia młodego człowieka, który wymógł na swoim ojcu, by ten oddał mu część majątku przypadającą na niego w spadku. Otrzymawszy fortunę, syn odszedł z domu i na skutek rozrzutności, stracił cały majątek. Aby przeżyć zatrudnił się przy wypasie świń, lecz był poniżany i głodował. W końcu, skruszony, zdecydował się wrócić do ojca, a gdy ten go zobaczył, kazał wyprawić wielką ucztę na jego cześć. Spotkało się to ze zdziwieniem starszego brata, który zarzucił ojcu, że ten nigdy nie wyprawił dla niego uczty, chociaż pracuje dla niego uczciwie i nigdy go nie zawiódł. Ojciec odpowiada mu, że ucztę na cześć młodszego syna wyprawił dlatego że jego dziecko odnalazło się i nawróciło ze złej drogi. Sens alegoryczny: Bóg raduje się dużo bardziej z nawrócenia jednego grzesznika, niż ze stu wiernych, którzy nigdy nie zgrzeszyli.
- Przypowieść o talentach – pewien gospodarz przed podróżą rozdał swoim sługom pieniądze, pierwszemu dał pięć talentów, drugiemu dwa, a trzeciemu jeden. Pierwszy i drugi zaczęli obracać pieniędzmi i podwoili powierzoną im kwotę, trzeci natomiast zakopał swój dar. Kiedy gospodarz wrócił, pochwalił pierwszego i drugiego sługę, natomiast skarcił trzeciego za brak inicjatywy. Sens alegoryczny: dary od Boga należy rozwijać i pracować nad nimi.
- Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie – pewien człowiek został napadnięty, okradziony, okaleczony i porzucony niedaleko drogi. Mijali go różni ludzie, m.in. kapłan oraz lewita, lecz nie pomogli mu. Dopiero człowiek z Samarii ulitował się nad pobitym, opatrzył mu rany i zabrał go do gospody, gdzie zajmował się nim przez jakiś czas. Kiedy musiał ruszać w dalszą drogę opłacił dalszy pobyt i opiekę dla tego człowieka. Sens alegoryczny: aby móc nazywać się bliźnim drugiego człowieka, trzeba postępować tak, jak Samarytanin.