Dzisiaj raczej trudno byłoby znaleźć literata, który zajmowałby się tworzeniem eposów. Mimo to gatunek ten nadal pozostaje ważnym elementem naszej tradycji literackiej. Przez tysiąclecia swojego istnienia był określany, definiowany i interpretowany bardzo różnie, jednak dzisiaj dysponujemy już dokładną wykładnią tego, czym jest epos i jakie miejsce zajmuje w literaturze.
Spis treści
Epos – definicja
Epos jest to jeden z najwcześniej wykrystalizowanych gatunków literackich w naszym kręgu kulturowym. W początkach swojego istnienia był to utwór (zazwyczaj śpiewany) poetycki, którego tematem były sprawy związane z mitologią, religią, duchowością, historią, legendami o bohaterach i herosach oraz przeplataniem się wszystkich tych wątków. Były to utwory długie, wielowątkowe, zawierające w sobie bardzo obszerne opisy zarówno bohaterów, jak i miejsc, przedmiotów czy zjawisk atmosferycznych. Układali je i wygłaszali je wędrowni śpiewacy – bardowie. Eposy były sposobem na przekazywanie z pokolenia na pokolenie wierzeń ludowych, opowieści mitologicznych, wersji ważnych wydarzeń historycznych. Służyły wzmacnianiu tożsamości narodowej i religijnej, a także kulturowej. Stanowiły jeden z podstawowych gatunków literackich w starożytności, a ich treść obecna jest w kulturze popularnej do dzisiaj.
Epos – główne cechy
Epos to przede wszystkim utwór pisany wierszem, choć w treści jest zgoła epicki. Dotyczyć musi pewnej zbiorowości lub pewnych zbiorowości (narodów, grup etnicznych, itp). Jego treścią przeważnie są konflikty, starcia zbrojne, oblężenia, wojny, migracje. W akcje eposów wmieszane są elementy metafizyczne – w starożytnej Grecji bardzo często była to obecność bogów i bóstw olimpijskich, którzy nie tylko patronowali poszczególnym bohaterom, lecz również bezpośrednio brali udział w fabule i zmieniali jej bieg. W eposie do czynienia mamy z narratorem trzecioosobowym, nieuczestniczącym bezpośrednio w opisywanych przez siebie wydarzeniach, wszechwiedzącym, opowiadającym z perspektywy. Narrator na początku wygłasza inwokację, czyli rozbudowaną apostrofę do bóstwa z prośbą o zesłanie natchnienia.
Akcja przedstawiona w eposie bardzo często jest fragmentaryczna. Nie stanowi opowieści przyczynowo-skutkowej. Jest raczej zbiorem nawiązujących do siebie scen, które w połączeniu mają dać odbiorcy pełny obraz danej historii. Przerywnikami w jej opowiadaniu są często rozbudowane opisy lub porównania homeryckie, które mają za zadanie zawiesić uwagę czytelnika i wzmocnić napięcie akcji. Jeśli chodzi o aspekt techniczny, eposy były pisane heksametrem, czyli specyficznym wierszem o charakterystycznej mierze.
Eposy przedstawiają losy zbiorowości w przełomowych dla nich samych momentach dziejów. Zbiorowości te mają swoich reprezentantów, przeważnie wybitne jednostki, herosów, obdarzonych nieziemskimi umiejętnościami i pochodzeniem. Epos pisany jest zawsze bardzo podniosłym i patetycznym stylem, co ma podkreślać istotność opisywanych wydarzeń. Opisywane historię rozgrywają się w bardzo krótkim przedziale czasowym.
Przykłady eposów
Do najsłynniejszych eposów starożytnych zaliczamy np.:
- Iliadę Homera;
- Odyseję Homera;
- Eneidę Wergiliusza;
- Epos o Gilgameszu nieznanego autora.