Adam Asnyk był poetą tworzącym w epoce pozytywizmu. Znany jest z odwoływania się do motywów tatrzańskich, poruszania kwestii światopoglądowych oraz praktycyzmu myślowego, był także twórcą erotyków. Utwór Bezimiennemu powstał w roku 1869, w okresie artystycznych poszukiwań Asnyka, kiedy to poeta zaczął zwracać się ku epickiemu przedstawianiu wydarzeń, głębszym refleksjom oraz lirycznym komentarzom. Wiersz opowiada o nadziejach osób biorących udział w powstaniu styczniowym oraz o okrutnym pozbawieniu ich złudzeń.
Spis treści
Bezimiennemu – analiza i środki stylistyczne
Omawiany wiersz jest stosunkowo długi, składa się z jedenastu strof, liczących sobie każda po cztery wersy (tak zwane tetrastychy). Pojawiają się rymy o specyficznym układzie, w którym drugi wers rymuje się z ostatnim, natomiast pierwszy oraz trzeci wers nie są rymowane. Na rytm wypływa także występowanie dynamicznych przerzutni oraz anafory – część linii rozpoczyna się spójnikiem i. Utwór ma więc budowę względnie regularną, klasyczną.
Zastosowana liryka ma charakter pośredni, podmiot liryczny pełni rolę narratora, który obserwuje zdarzenia i relacjonuje je czytelnikom. Osoba mówiąca opowiada o losach bezimiennego mężczyzny, jednak jej własna tożsamość również pozostaje nieznana.
Autor wiersza zastosował liczne oraz zróżnicowane środki stylistyczne, które wzbogacają warstwę artystyczną dzieła, ale także budują emocjonalny, podniosły oraz poruszający czytelnika nastrój. Uczucia bohatera lirycznego oraz narratora, a także świat przedstawiony w utworze, opisują plastyczne epitety (duchy niezłomne, bratnie dłonie, naród szlachetny, najświętsze mary, harfa eolska, greckie piękno, obce ludy, nieznany, samotny człowiek). Uzupełniają je oddziałujące na wyobraźnię odbiorcy porównania (cięży jak ołów, Był jak ta harfa eolska), a także nadające tempa i kierujące uwagę na określone fragmenty tekstu wyliczenia (Miotany na wszystkie strony miłością, bólem i gniewem; I wierzył w zwycięstwo ducha, w tryumf wolności i cnoty).
Nieznana jest tożsamość tytułowego mężczyzny, dlatego też poeta stosuje wobec niego peryfrazy, charakteryzujące jednocześnie jego najważniejsze cechy (Greckiego piękna kochanek, czciciel potęgi i czynu). W omawianym wierszu odnaleźć można także metafory, które dodają wypowiedzi powagi (A twarda ziemia wygnania na sercu cięży jak ołów), pojawia się także pytanie retoryczne (A bracia? ci go zawiedli).
Bezimiennemu – interpretacja
Omawiany utwór stanowi rozbudowaną, skłaniającą do refleksji opowieść o powstaniu styczniowym oraz tragicznych konsekwencjach dla jego uczestników (było to polskie powstanie przeciwko Imperium Rosyjskiemu w latach 1863-1864, które zakończyło się klęską). Bezimienny jest jednym z nich – mężczyzną wierzącym w zwycięstwo, obrońcą ojczyzny mającym nadzieję na odzyskanie niepodległości. Nieznana jest jego tożsamość – ma on symbolizować przeżycia i doświadczenia wszystkich jednostek walczącym przeciwko zaborcy.
Bezimienny według podmiotu lirycznego był człowiekiem prawym i honorowym, ponad wszystko cenił sobie patriotyzm oraz aktywne działanie. Pozbawiony był trwogi, nie obawiał się walki oko w oko z wrogiem – był przekonany, że Polacy mogą odzyskać wolność, jeśli tylko będą w stanie się zjednoczyć. Chciał stać na polu bitwy razem z rodakami, niezależnie od ich pochodzenia, stanu posiadania czy przeszłości – ponieważ w solidarnej zbiorowości drzemie nieograniczona siła.
Spotkało go jednak wiele gorzkich rozczarowań, los nie był dla niego łaskawy. Został okrutnie porzucony przez anielsko piękną, dobrą kobietę, którą kochał całym sercem, traktował jak istotę zesłaną z nieba. Zdradzili go także bracia, zawiedli jego zaufanie oraz zniszczyli wiarę w ziemską miłość. Wciąż wierzył natomiast w moc narodu, w uczucie do ojczyzny, resztkami sił podtrzymywał wyzwoleńcze marzenia. W każdym rodaku dostrzegał mściciela oraz potencjalnego bohatera. Powstanie styczniowe, które zakończyło się porażką Polaków, ostatecznie jednak pozbawiło go złudzeń oraz wszelkich nadziei. Bezimienny żył na wygnaniu, samotny i tęskniący za swym krajem, pozbawiony miłości oraz wiary. Umarł na obczyźnie, opuszczony przez bliskich, cierpiący oraz nieszczęśliwy. Choć był bohaterem, to umarł jak banita, emigracja to dla bezimiennego mężczyzny większa kara, niż śmierć.
Podsumowanie
Tematyka powstania styczniowego była często poruszana na kartach polskiej literatury, niejednokrotnie jednak pisarze musieli ukrywać te odniesienia przed ówczesną cenzurą. Do narodowowyzwoleńczych walk z lat 1863-1864 odnosiła się między innymi Eliza Orzeszkowa, która z okazji 25 rocznicy powstania napisała powieść słynną Nad Niemnem. Wątek ten poruszały także Lalka oraz Omyłka Bolesława Prusa, jak również wiersz Felicjana Faleńskiego Morituri te salutant. Z tematyki powstania styczniowego czerpali także inni artyści, na przykład Maksymilian Gierymski, który na swych obrazie Pikieta powstańcza przedstawia wydarzenia poprzedzające klęskę. Artur Grottger natomiast był autorem cykl rysunków, który ilustrował kolejne etapy zrywu (Warszawa I, II, Polonia, Lituania, Wojna).