Jan Twardowski był polskim księdzem wyznania rzymskokatolickiego, który na kartach historii zapisał się także jako najsłynniejszy polski poeta tworzący w nurcie liryki religijnej. Jego utwory poruszały tematykę relacji człowieka z Bogiem oraz zawierały liczne odwołania do przyrody, często przyjmując formę modlitewną. Utwór Stwarzał opowiada właśnie o wspaniałości i doskonałości dzieła stworzenia świata, chwaląc Pana i dziękując za jego miłosierdzie.
Spis treści
Stwarzał – analiza i środki stylistyczne
W wierszu nie został zastosowany podział na strofy, ma on budowę ciągłą, stychiczną. Złożony jest z piętnastu wersów o zróżnicowanej ilości zgłosek. W utworze nie występują także rymy. Ogólna budowa jest więc nieregularna, pojawiają się niezgodności składniowo-intonacyjne w postaci przerzutni, rytm jest niejednostajny. Poeta zdecydował się niemal całkowicie zrezygnować z interpunkcji oraz stosowania wielkich liter – co znamienne, w ten sposób zapisany został tylko Bóg, jego imię wyróżnia się na tle reszty tekstu.
Liryka w wierszu ma charakter pośredni, osoba mówiąca nie ujawnia się, czytelnik nie jest w stanie jej jednoznacznie zidentyfikować, nie przestawia ona swoich refleksji, emocji i opinii wprost. Narracja ma charakter pochwalny i dziękczynny, wyrażający zachwyt doskonałością świata. Podmiot liryczny opisuje rezultaty boskiego dzieła w formie rozbudowanego opisu.
Cały utwór stanowi w zasadzie rozległe wyliczenie, poeta wymienia poszczególne elementy i krótko je charakteryzuje (barwa biała zawsze lekka, zielona spokojna żółta pliszka bo taką i o zmroku widać jeż na brzegu lasu dowcipne szparagi). W tym celu wykorzystane zostały liczne epitety, które uplastyczniają przedstawiony krajobraz i umożliwiają odbiory zwizualizowanie go (lekka, spokojna barwa, żółta pliszka, koniec niejasny, świat nieokrągły, jaskinie zimne, czas najważniejszy). Efekt wzmacnia porównanie (księżyc jak rencista co wyszedł się martwić). Obrazu dopełniają metafory, nadające utworowi przenośnego wydźwięku (koniec wszystkich spraw naszych wspaniale niejasny).
Budowa wiersza oraz jego warstwa stylistyczna mają minimalistyczny charakter, co odróżnia go od barokowych pochwalnych hymnów. Ilość środków artystycznych została celowo ograniczona aby nie przyćmiewać treści oraz pokazać, że doskonałość świata nie wymaga wyszukanych i skomplikowanych figur retorycznych, a piękno tkwi w prostocie.
Stwarzał – interpretacja wiersza
Wiersz Stwarzał jest utworem typowym dla Jana Twardowskiego, poruszającym tematykę religijną. Podmiot liryczny skupia się na przedstawieniu czytelnikowi efektów procesu stworzenia świata przez Boga. Swój opis opiera na elementach przyrody, wyraża swój zachwyt, docenia ich różnorodność, wielobarwność i dynamikę. Docenia harmonię barw, odbiera kolory różnymi zmysłami, biel jest nie tylko jasna, ale też lekka, a zieleń wzbudza w nim spokój i ukojenie. Podziwia także zwierzęta i ich odmienność – jaskrawe ptaki, widoczne nawet po zmroku, jeża nieśmiało schowanego na skraju lasu, skaczącego zająca czy lwicę, która jest dumna ze swojego okazałego ogona. Osoba mówiąca spogląda także w niebo, by podziwiać zmartwiony księżyc oraz gwiazdę polarną, która zawsze wskaże drogą zbłądzonemu.
Wszystkie te elementy, choć tak odmienne i różnorodne, tworzą doskonałą, harmonijną całość. Wśród tego krajobrazu podmiot liryczny dostrzega także miejsce i rolę człowieka, skupiając się na momencie jego śmierci. Osoba, która właśnie umarła, wydaje się odchodzić z radością. Fascynuje go fakt, że finał ziemskich spraw pozostaje niejasny, nikt nie wie, co czeka na ludzi po drugiej stronie, jednak właśnie to stanowi o pięknie tego swoistego procesu przejścia.
Pośród tego obrazu, najważniejszą rolę odgrywa czas, niepojęty i nieubłaganie mijający. To on nadaje dynamiki światu i kieruje jego przemianami. Wnosi do życia element zaskoczenia, jest nieprzewidywalny – człowiek nie ma pojęcia, czy szczęśliwa chwila będzie nadal trwać, czy przeminie i zastąpi ją smutek. Czas może przynieść zarówno miłość, jak i problemy i trudności. Osoba mówiąca docenia wszystkie te emocje, nie próbuje odgadywać przyszłości, zdaje się na los i na to, co zaplanował dla niej Stwórca.
Wiersz ma pozytywny wydźwięk, podmiot liryczny jest zachwycony światem i pogodzony z jego mechanizmami, boskie dzieło jest dla niego doskonałe. Obraz samego Boga jest miłosierny i dobry, kocha on ludzi i obdarza ich wspaniałą przyrodą, Ziemią, którą przekazał im we władanie.
Podsumowanie
Twórczość księdza Jana Twardowskiego ma charakter religijny, jednak jest odmienna od utworów wcześniej pojawiających się w literaturze. Jego wiersze są pozbawione patosu oraz męczeństwa, wizji cierpienia za popełnione grzechy. Przedstawiony w nich wizerunek Stwórcy jest przyjazny, komunikuje się on z człowiekiem poprzez dobro oraz miłosierdzie, a nie za pomocą kar i plag. Sam poeta swoje dzieła kieruje do wszystkich – wierzących oraz niewierzących, nie próbuje nikogo nawracać ani negować niczyich poglądów. Wypowiada się jak wyrozumiały kapłan, ciepło i z szacunkiem do każdego odbiorcy.