Dzisiaj słowo „komedia” kojarzymy przede wszystkim z kinematografią, niekiedy z teatrem współczesnym. Rzadko jednak odnosimy to pojęcie do początków teatru starożytnego, a to właśnie wtedy powstał jeden z najtrwalszych gatunków dramatycznych i literackich w ogóle. Ponadto komedia, choć nabierała nowe formy, zasadniczo nie zmieniła się jeśli chodzi o swoje najbardziej podstawowe cechy. Przyjrzyjmy się zatem jej historii!
Spis treści
Komedia – definicja i cechy
Najogólniej rzecz ujmując, komedią nazywamy utwór dramatyczny, którego celem jest rozbawienie widza, dostarczenie mu rozrywki poprzez śmiech. Komedia posługuje się w tym celu mniej lub bardziej skomplikowanym humorem, satyrą, absurdem, żartem sytuacyjnym, mimicznym bądź językowym, a niekiedy nawet groteską. Akcja w komedii jest w dużej mierze bardzo dynamiczna, co ułatwia twórcom (dramaturgom) i odtwórcom (aktorom) osiągnięcie efektu zaskoczenia widza puentą żartu, ripostą, zabawnym gestem, sytuacją itp.
Tematyka komedii jest zazwyczaj obyczajowa, dzięki czemu może być zrozumiała przez bardzo duże grono osób, ponieważ problemy w niej przedstawiane dotyczą życia każdego człowieka. W komediach obśmiewa się najczęściej ludzkie przywary, wady, niedociągnięcia, co nadaje dziełom satyrycznym nieco uniwersalnego brzmienia dydaktycznego.
Nieodłącznym elementem komedii jest również szczęśliwe zakończenie, które wieńczy historię opowiadaną (i odbieraną) z dużym dystansem, z przymrużeniem oka. Właśnie nabranie dystansu do otaczającego nas świata i zobaczenie, że codzienne problemy nie są warte nerwów i rozpaczy, bo nie dotyczą wyłącznie nas, jest najbardziej pożądanym efektem, który komedia powinna wywoływać u widza. Jest to jawna opozycja wobec tragedii, która ma wywierać na odbiorcy wrażenie wstrząsu moralno-emocjonalnego i przez to „czynić go lepszym” oraz uwalniać go od niepokojów i wątpliwości.
Historia komedii
Korzenie komedii jako gatunku literacko-dramatycznego sięgają VI wieku p.n.e. Był to czas, w którym w starożytnej Grecji ewoluowała nowa forma widowiskowa. Przedstawienia religijno-obrzędowe ciążyły coraz bardziej ku fabularyzacji i bardziej artystycznej oprawie lirycznej. Tak powstała tragedia. Komedia natomiast wyewoluowała ze sztuki ludowej, chociaż również uwarunkowanej religijnie. Mitologia była bowiem główną tematyką zarówno pierwszy tragedii, jak i komedii. Te drugie swój początek miały w krótkich scenkach rodzajowych, które odgrywane były przez grupy mimów amatorów na ulicach greckich miast. Najwybitniejszymi twórcami tego początkowego okresu rozwoju greckiej komedii byli m.in. Arystofanes, Menander i Antyfanes. W III wieku p.n.e. komedia została przeszczepiona na grunt starożytnego Rzymu, gdzie mistrzami byli Terencjusz i Plaut.
W średniowieczu gatunek komedii uległ jakościowej degradacji. W świecie zdominowanym przez powagę religii i dominujący nad wszystkim innym majestat Kościoła, komedia literacka nie miała zbyt dobrych warunków do rozwoju. Powróciła natomiast jej pierwotna wersja: uliczne lub jarmarczne przedstawienia, realizowane najczęściej przez wędrowne trupy aktorskie złożone z amatorów – niejednokrotnie ludzi, którzy w ten sposób uciekali od jednostajnego życia średniowiecznych miast i wsi. Jako że były to przedstawienia nastawione na zysk, musiały trafiać w gusta jak największej liczby odbiorców, co spowodowało znaczny spadek poziomu intelektualnego. Powstała tzw. farsa.
W epoce renesansu, komedia zaczęła wracać do swojej antycznej formy. Przez kilkaset lat komedia zdominowana była przez tematykę dworską, później zaś stawała się coraz bardziej egalitarna. Ciekawym zjawiskiem była komedia romantyczna, w Polsce reprezentowana przede wszystkim przez Aleksandra Fredrę. Epoka bowiem (a przynajmniej jej główny nurt literacki) w ogóle nie sprzyjał lekkiemu nastrojowi śmiechu i satyry.
Współcześnie komedia w teatrze traktowana jest równoprawnie z innymi gatunkami dramatycznymi. Gra się zarówno klasykę, jak i sięga po nowe utwory, które cały czas powstają. W XX wieku komedia stała się również gatunkiem filmowym i dziś stanowi jedną z najpopularniejszych gałęzi światowej kinematografii.
Najbardziej znani twórcy komedii i ich dzieła
Do największych twórców komedii należeli m.in.:
- Arystofanes (Chmury);
- Terencjusz (Eunuch);
- William Szekspir (Wiele hałasu o nic, Poskromienie złośnicy, Sen nocy letniej, Dwaj panowie z Werony);
- Stanisław Bogusławski (Urojenie, Krewni, Lwy i lwice);
- Franciszek Zabłocki (Fircyk w zalotach);
- Franciszek Bohomolec (Paryżanin polski);
- Aleksander Fredro (Zemsta, Śluby panieńskie);
- Karol Irzykowski (Dobrodziej złodziej. Komedia w 5 aktach)
- Gabriela Zapolska (Moralność pani Dulskiej):
- Sławomir Mrożek (Artysta, Miłość na Krymie);
- Janusz Głowacki (Antygona w Nowym Jorku).
Wielu, zwłaszcza współczesnych, polskich dramaturgów i komediopisarzy zdobyło popularność na całym świecie, a ich utwory starają się mieć w repertuarze wszystkie szanujące się teatry. Tacy twórcy to m.in. Sławomir Mrożek oraz Janusz Głowacki.