Latarnik Henryka Sienkiewicza to nowela, która mimo upływu ponad wieku od jej napisania, wciąż wzrusza i zdobywa nowe pokolenia zachwyconych czytelników. Jest to w zasadzie opowieść uniwersalna, obfitująca w motywy bardzo dobrze znane w literaturze. Dlatego też wpasowuje się w pewien konkretny, specyficzny kontekst.
Spis treści
Motyw nostalgii
Główny bohater Latarnika, Skawiński, to emigrant, który od czterech dekad nie widział ojczystej ziemi, a od wielu lat nie słyszał ojczystego języka. To bardzo częsty motyw w literaturze polskiej XIX wieku, ponieważ Polska znajdowała się wówczas pod zaborem i wielu twórców, którzy opuszczali jej granice, musiało mierzyć się z nostalgią. Dlatego pisali o niej w swoich dziełach. Nieprzypadkowo książką, która wywołuje falę patriotycznego wzruszenia w Skawińskim jest właśnie Pan Tadeusz Adama Mickiewicza – poemat napisany przez poetę właśnie jako wyraz tęsknoty za ojczyzną.
Motyw podróży/tułaczki
Skawiński przez wiele dekad nie mógł znaleźć swojego miejsca na ziemi. Tułał się po świecie i imał różnych zawodów, w nadziei, że gdzieś w końcu uda mu się osiąść na stałe. W końcu zawsze jednak coś stawało mu na przeszkodzie i mimo początkowych sukcesów na kanwie zawodowej, zmuszony był szukać dalej i ruszyć w świat. Tego rodzaju tułaczka towarzyszy literaturze od jej zarania. Wystarczy przypomnieć sobie słynny poemat Homera – Odyseję, opowiadającą o dziesięcioletniej podróży Odyseusza do rodzinnej Itaki po wojnie trojańskiej. Skawiński również wydaje się uzależniać swoje ciągłe niepowodzenia od siły wyższej, ponieważ twierdzi, że jego klęski przychodzą ze strony Gwiazdy Polarnej.
Motyw samotności
Jeden z najpopularniejszych motyw literackich. Skawiński poprzez podjęcie losu emigranta i wieloletnią tułaczkę po świecie, niejako skazany jest na samotność. Nie jest w stanie nawiązywać trwałych związków czy znajomości. Widać to również po jego dotarciu do Aspinwall. Na początku stara się, by żyć w zgodzie z mieszkańcami pobliskiego miasteczka, później dopada go rutyna pracy i zmęczenie życiem, więc wtapia się w tło własnej latarni i odwraca od jakichkolwiek kontaktów z ludźmi. Samotność jest cechą charakterystyczną dla bohaterów tragicznych, których historia ma nam coś uświadomić. Postacie takie cierpią, przez co dają nam do zrozumienia, co jet w życiu istotne. To motyw bardzo popularny w literaturze romantycznej. Samo miejsce pracy Skawińskiego – latarnia morska – sprzyjała takiemu osamotnieniu, ponieważ przypominała ze swojej natury pustelnię.
Motyw przyrody
W Latarniku bardzo mocno podkreślona zostaje role przyrody w życiu człowieka. Skawiński pracował w różnych miejscach na świecie, więc widział przyrodę wszystkich kontynentów świata. W Aspinwall panuje umiarkowany klimat, w w dodatku prosty krajobraz morski wydaje się korespondować ze stanem ducha głównego bohatera, który pragnie odpoczynku i pozytywnej monotonii po wyczerpującym życiu.
Motyw starości
Skawiński jest człowiekiem siedemdziesięcioletnim, co zresztą zostaje mu wypomniane w trakcie rozmowy kwalifikacyjnej na stanowisko latarnika. Mimo swojego wieku zachował siłę i krzepkość, dzięki czemu jest w stanie sumiennie wywiązywać się ze swoich obowiązków. Starość jednak dopada go od strony psychiki. Mężczyzna jest wyczerpany swoim długim i skomplikowanym życiem. Pragnie odpoczynku, co uświadamia czytelnikowi, że starość zaczyna się tak naprawdę w umyśle.