Polska od zawsze była krajem w największym stopniu rolniczym, chłopskim. Nie powinno więc nikogo dziwić, że motywy ludowe, chcąc nie chcąc, siłą rzeczy przenikały do polskiej sztuki, literatury, malarstwa. Ludowość w niektórych epokach stanowiła wręcz jedną z podstaw światopoglądowych i artystycznych współczesnych twórców. Co najciekawsze, tren ten w mniejszy lub większy sposób utrzymuje się do dziś.
Spis treści
Czym jest ludowość?
Ludowość, rozumiana jako motyw w sztuce, to twórcze i wielopoziomowe zainteresowanie wszystkim, co jest związane z wsią. Może to być język chłopski, regionalny dialekt, legendy i podania danego obszaru lub rzeczywiste historie, których autorzy sami doświadczyli przebywając poza wielkimi miastami lub o których usłyszeli, przeczytali. Ludowość to także charakterystyczny sposób kreowania świata przedstawionego oraz konstruowania bohaterów, których motywacje i poglądy różnią się od motywacji i poglądów ludzi „miastowych”.
Ludowość może wyrażać się również poprzez literacką afirmację wiejskiego krajobrazu z całym jego przyrodniczym bogactwem, co jest charakterystyczne zwłaszcza dla poezji. Ludowość to wreszcie twórcze zwrócenie się ku tradycji i ku korzeniom, ponieważ znakomita część z nas wywodzi się właśnie z kultury chłopskiej, dlatego tego rodzaju motywy zawsze będą dla nas bliskie.
Cechy ludowości w literaturze
- używanie języka stylizowanego na język wsi;
- hołdowanie takich wartościom, jak np. chłopska moralność, chłopska logika, prostota, uczciwość, itp.;
- opisywanie i afirmowanie krajobrazu wsi, podkreślanie roli natury w życiu bohaterów;
- konstruowanie bohaterów tak, byli oni wiernymi reprezentantami grupy społecznej, z której pochodzą;
- czerpanie z folkloru: pieśni ludowych, a także opowieści, legend, podań i wierzeń;
- dawanie wyrazu również wątkom fantastycznym, jakie pojawiają się np. w religijności wiejskiej;
- stylizowanie całego utworu tak, by sprawiał wrażenie napisanego przez człowieka funkcjonującego w kulturze ludowej na co dzień;
Ludowość w literaturze polskiej
W literaturze polskiej, elementy ludowości występowały tak naprawdę od zawsze. Już w Pieśniach Jana Kochanowskiego odnajdziemy wiele utworów wychwalających życie w zaciszu wiejskiego gospodarstwa. Każda epoka traktowała ten motyw w sobie właściwy sposób, jednak prawdziwą eksplozją literackiego zainteresowania ludowością okazała się epoka romantyzmu. To właśnie wówczas, znudzeniu oświeceniowym kultem miast i rozczarowani ciągłym dążeniem do racjonalizmu i empiryzmu, romantycy postanowili wrócić do korzeni – do wsi, do ludowego prostego spojrzenia na rzeczywistość, do życia w zgodzie z naturą i w szacunku do niej, do dawnych form wiary, wreszcie do podań, legend i opowieści, które w treści wykraczały poza świat materialny, a nieraz wkraczały w sferę fantastyczną, mroczną, niepokojącą. Wszystkie te motywy można odnaleźć w dziełach największych polskich poetów tamtego okresu, choćby w Dziadach Adama Mickiewicza czy Balladynie Juliusza Słowackiego.
Moda na ludowość nieco przygasła po powstaniu styczniowym, jednak tylko po to, by rozbłysnąć na nowo w okresie Młodej Polski. To właśnie tej epoce oraz początkom Dwudziestolecia Międzywojennego zawdzięczamy najwybitniejsze dzieła, które dziś stanowią absolutną klasykę literatury poświęconej ludowości. Są to m.in.: Wesele Stanisława Wyspiańskiego, Chłopi Władysława Reymonta, Noce i dnie Marii Dąbrowskiej, liczne wiersze i poematy autorstwa Jana Kasprowicza czy Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Współcześnie prozę o motywach ludowych uprawia np. Wiesław Myśliwski.