W języku, zwłaszcza mówionym, potocznym, codziennym, rzadko wypowiadamy się literacko pięknymi pełnymi zdaniami podrzędnie złożonymi. Nie zawsze sytuacja tego wymaga. Rozmowy z przyjaciółmi, komunikowanie się przez telefon czy dialog prowadzony przez komunikatory internetowe – to wszystko są okoliczności, w których możemy pozwolić sobie na skróty myślowe, uproszczenia i traktowanie tego, jak mówimy, trochę bardziej na luzie. Wtedy używamy często równoważników zdań. Czym są? Jakie są ich rodzaje? Jak je stosować i kiedy najlepiej ich używać? Poznajmy je!
Spis treści
Definicja i przykłady równoważników zdań
„Pełnowartościowe” wypowiedzenie (zdanie) charakteryzuje się tym, że posiada przynajmniej jeden podmiot oraz orzeczenie. Mówiąc prościej – daje nam informację o tym kto (podmiot) i wykonał jakąś czynność (orzeczenie), np. „Adam zrobił dwadzieścia pompek”. Są jednak sytuacje, które nie wymagają aż tak szczegółowego opisu lub wręcz nie da się go wobec nich zastosować. Równoważnikami zdania nazywamy te sformułowania (mogą to być zarówno ciągi wyrazów, jaki wyrazy pojedyncze), które nie posiadają orzeczenia w formie osobowej, przez co nie tworzą pełnoprawnego wypowiedzenia, ale potrafią oddać sens danej sytuacji tak samo, jak normalne zdanie. Przykłady równoważników zdań:
- Małomówny z ciebie człowiek.
- Ale super!
- To co, pizza?
- Kto tam?
- Co za piękny film!
- Wynaleziono nowe lekarstwo.
- Ogrodzenie pod napięciem!
- Stać!
- Uwaga, groźny pies!
- Trzeba się uspokoić.
- Wstęp wzbroniony!
Rodzaje równoważników zdań
Rozróżniamy kilka rodzajów równoważników zdań. Ze względu na ich konstrukcję, funkcję czy występowanie. Oto one:
- równoważniki zdań występujące jako samodzielne wypowiedzenia, które same w sobie są nośnikami pewnych informacji: „Znowu deszcz”, „Śliska podłoga!”, „Materiał na nową płytę”, „Czternasta dwadzieścia pięć”;
- równoważniki zdań będące częścią zdań złożonych (zawierające czasowniki w formie bezokolicznika): „Jest już późno, więc ma być cisza!”, „Koniec tego dobrego, rodzice wrócili”, „Przedstawienie się skończyło, trzeba się zbierać”,
- imiesłowowe równoważniki zdań;
Imiesłowowe równoważniki zdań
Imiesłowowe równoważniki zdań to grupa wypowiedzeń zasługująca na osobne omówienie. Jest to konstrukcja językowa, której używamy bardzo często, jednak wiele osób robi to błędnie, a to potrafi mocno zaburzyć odbiór komunikatu, który chcemy komuś przekazać. Imiesłowowy równoważnik zdania to wypowiedzenie nie posiadające orzeczenia, utworzone przy użyciu imiesłowu przysłówkowego (takiego, który zakończony jest na -ąc, -łszy, -wszy) i będące częścią wypowiedzenia złożonego (nie występują samodzielnie). Oznacza to sytuację, w której chcemy powiedzieć, że jedna czynność została wykonana przez kogoś albo przez nas samych w trakcie wykonywania innej czynności. Przykłady:
- Patrząc na zachód słońca, byli coraz bardziej wzruszeni;
- Wyszedłszy z mieszkania, zorientował się, że nie zamknął drzwi;
- Widząc drużynę w komplecie, zrozumiał, że może rozpocząć mecz;
- Odrobiwszy pracę domową, włączyła komputer;
- Chcąc zrobić jak najlepsze wrażenie, włożył swój najpiękniejszy garnitur.
Choć na pozór konstrukcja ta wygląda dość zrozumiale, to jednak używając jej, bardzo łatwo o błędy. Ich główną przyczyną jest nieprawidłowe ustalenie gramatycznej relacji pomiędzy czynnością oznaczoną w orzeczeniu w zdaniu nadrzędnym a użytym do jej określenia imiesłowem przysłówkowym. Przykłady BŁĘDNYCH zastosowań imiesłowowych równoważników zdań:
- Idąc przez most, spadła mu czapka;
- Mając dziesięć lat, jego ojciec wyjechał;
- Wyszedłszy z domu, nie zamknął okna;
- Sprawdziwszy notowania giełdowe, ucieszyła go obecna cena akcji;
- Witając gości, ogarnęła go radość.
Konstruując tego rodzaju wypowiedzenie, zawsze należy pamiętać o tym, by czasownik zdania nadrzędnego był gramatycznie tożsamy z użytym przez nas imiesłowem. Wtedy na pewno nie popełnimy błędu.
Jak zamienić równoważnik zdania w normalne wypowiedzenie i odwrotnie?
Odpowiedź na powyższe pytanie jest bardzo prosta. Bardzo łato możemy zamienić wypowiedzenie w równoważnik zdania albo równoważnik w pełnoprawne wypowiedzenie. Objaśnienie obu tych przypadków poniżej.
- aby zamienić zdanie w jego równoważnik, należy usunąć z niego orzeczenie lub zmienić formę czasownika z osobowej na bezosobową tak, by zachować sens całości, np.
Jesteś małomównym człowiekiem – Małomówny z ciebie człowiek
Naukowcy wynaleźli nowe lekarstwo – Wynaleziono nowe lekarstwo
Uspokójmy się – Trzeba się uspokoić
Ogrodzenie jest podłączone do prądu – Ogrodzenie pod napięciem
Nie martwy się na zapas – Nie ma co martwić się na zapas
- aby zamienić równoważnik zdania w jego pełną formę, należy dodać do niego czasownik lub zmienić jego formę bezosobową na formę osobową tak, by zachować sens całości, np.
Wstęp wzbroniony – Wstęp jest zabroniony
Kto tam? – Kto tam przyszedł?
To co, pizza? – To co, zamawiamy pizzę?
Co za piękny film! – Co to był za piękny film!
Uwaga, groźny pies! – Uwaga, posesji pilnuje groźny pies!