Wesele Stanisława Wyspiańskiego to dramat, który należy do absolutnego kanonu literatury polskiej. Najczęściej mówi się o nim, jako dziele głęboko patriotycznym lub jako przykładzie modernistycznego dramatu symbolicznego. To jednak jedynie wierzchołek góry lodowej, ponieważ Wesele to prawdziwa kopalnia różnorodnych motywów literackich. Świadczy to o tym, że Stanisław Wyspiański doskonale zaplanował to, co ma się w jego dramacie znajdować i jaki chce uzyskać efekt po ukończeniu swojej pracy. Mistrzostwo tego twórczego wysiłku badacze oraz publiczność doceniają po dziś dzień, zarówno w teatrze, jak i z książkami w rękach.
Spis treści
Motyw zaborów
Oczywiście nie da się mówić o Weselu nie wspominając o tym, że jest to dzieło w dużej mierze poświęcone ciężkiej sytuacji politycznej Polski i Polaków na przełomie XIX i XX wieku, którzy już od przeszło stu lat znajdowali się pod zaborem. Dramat ukazuje różne postawy różnych grup społecznych wobec polityki, zaborców oraz życia i przetrwania w niewoli. Wyspiański skupił się na dwóch grupach: inteligencji i chłopstwie. Inteligencja, która zastąpiła w dużej mierze szlachtę, jest zawieszona w duchowej próżni, w inercji oraz lęku przed wzięciem na siebie jakiejkolwiek inicjatywy i odpowiedzialności. Chłopi natomiast są chętni do walki, ale nie potrafią się sami zjednoczyć. Koniec końców obie grupy nie dochodzą do porozumienia, przez co zaprzepaszczona zostaje szansa wywołania zwycięskiego powstania chłopskiego.
Motyw dekadentyzmu
Modernizm właściwie w całej Europie charakteryzował się przede wszystkim tzw. „dekadentyzmem„, czyli niemal programowym poczuciem bezsensu egzystencji, pesymizmu, niepokoju i zbliżającej się katastrofy. Miało to swój oddźwięk nie tylko w twórczości artystycznej, lecz także w życiu codziennym. Wiązało się ze specyficznym ubiorem, czy choćby ekstrawaganckim trybem życia. Również w Weselu, które powstało właśnie w tej epoce, dostrzec możemy świadectwo istnienia takiego nurtu artystyczno-obyczajowego. Dekadentami są m.in. Poeta, Dziennikarz czy Nos. Wykazują oni specyficzny tryb życia, który polega na pewnym dystansie do rzeczywistości i szukaniu łatwych sposobów na ucieczkę od własnych,mrocznych myśli, takich jak np. alkohol czy kontakty z kobietami.
Motyw chłopstwa
Na osobną uwagę zasługuje przedstawienie w Weselu chłopstwa jako pewnej charakterystycznej i w pewnym sensie hermetycznej grupy społecznej. Jest to wynik „chłopomanii”, czyli modernistycznego zwrotu uwagi artystów w kierunku wsi i zamieszkujących ją ludzi. W Weselu widać takie ich cechy jak patriotyzm, porywczość, przywiązanie do tradycji przodków, niemożność wzajemnego porozumienia się, chęć do walki za ojczyznę czy pijaństwo. Chłopi żyją w biedzie i nie potrafią uzyskać pomocy, choćby ze strony bogatych mieszczan. Ci traktują ich jak ciekawostkę folklorystyczną i zdradzają głęboką nieznajomość ich świata i życia. Małżeństwo mieszczanina z chłopką przez wielu ludzi traktowane jest jako mezalians, który nie ma szans powodzenia.
Motyw metafizyki
Jednym z najważniejszych wyróżników, dzięki którym Wesele jest dostrzegalne na tle innych dramatów epoki, są zawarte w nim motywy metafizyczne. To między innymi wprowadzenie do akcji dramatu takich postaci jak Chochoł, Wernyhora, Stańczyk, Hetman czy Upiór. To również takie elementy jak sen Panny Młodej czy Widmo, które ukazuje się Marysi.
Motyw tańca
W tym przypadku nie chodzi tylko o taniec, który trwa przez całą noc, i któremu oddają się goście weselni. Chodzi tu również o hipnotyczny i demoniczny taniec, który jest efektem rzucenia czaru przez Chochoła. Jest to ciąg bezwolnych, bezsensownych ruchów, które pokazują, jak niewiele trzeba by zniewolić i unieszkodliwić człowieka, a w szerszym rozumieniu – Polaków.
Motyw rozliczania się z mitami narodowymi
Wesele to pod pewnym względem również dzieło rozliczeniowe. Stanisław Wyspiański zebrał w jednym miejscu wszystkie idee, legendy, mity narodowe i postanowił przyjrzeć się ich przydatności. Okazało się bowiem, że wiele takich utartych przekonań z dawnych czasów, obciąża nas, jako naród i hamuje nasz rozwój, przez co nie jesteśmy w stanie wydobyć się z niekorzystnego dla nas położenia polityczno-historycznego. W Weselu mamy do czynienia z prześwietleniem takich mitów jak: mit mądrego i pracowitego chłopa, mit szlachty (inteligencji) jako elity narodu, która jest w stanie mu przewodniczyć, mit porozumienia narodowego ponad podziałami klasowymi, czy też mit romantycznej walki o wolność ojczyzny, itp.