Interpretacje wierszy i materiały do nauki
Wiersz „Nie-Boska komedia” napisany przez Jana Lechonia został wydany w zbiorze „Aria z kurantem”, którego publikacja miała miejsce w 1945 roku. Utwór stanowi odwołanie do romantycznego dramatu i biografii Zygmunta Krasińskiego nie tylko tytułem, ale i treścią. Pojawia się postać Hrabiego, głównego bohatera dramatu. U Lechonia świat cicho i powoli zbliża się do zagłady, czego nikt nie zauważa.
Lalka Bolesława Prusa to powieść wielowątkowa nie tylko pod względem fabularnym, lecz także pod względem ogromu refleksji i diagnoz społecznych w niej zawartych. Pod tym względem jednym z głównych wątków powieści staje się podsumowanie tego, ile naród polski zyskał, a ile stracił, realizując po kolei idee romantyczne, a potem pozytywistyczne. Prus słowami lub uczynkami swoich bohaterów stawia również pytania o to, czy społeczeństwo polskie było w ogóle w stanie w pełni zrealizować postulaty poszczególnych epok i do czego doprowadziły go te próby. Warto przyjrzeć się z bliska tej, niekiedy bardzo gorzkiej, diagnozie.
Bolesław Prus w Lalce zawarł pewną diagnozę społeczeństwa polskiego, w którym żyją przedstawiciele różnych sposobów patrzenia na życie, na pracę, miłość czy walkę o wolność. Wiek XIX był czasem bardzo dynamicznych zmian polityczno-filozoficznych, toteż zderzały się w nim bardzo różne, nieraz wręcz sprzeczne, ideologie i światopoglądy. Dzieci rodziły się w zupełnie innej epoce niż ta, w której wychowywali się rodzice – poszczególne pokolenia zaczynały różnić się od siebie coraz bardziej. Prus przedstawił w swojej powieści sposób patrzenia na życie trzech generacji, z których każda zaprezentowana została przy pomocy konkretnego bohatera. Są to Ignacy Rzecki, Stanisław Wokulski oraz Julian Ochocki.
„Sofijówka” to poemat autorstwa Stanisława Trembeckiego stworzony na zamówienie Stanisława Szczęsnego Potockiego. Utwór opisuje tytułowy park należący do Zofii Potockiej, ale zawiera również odniesienia do kontekstu historycznego oraz przemyślenia osoby mówiącej. Poemat powstał w epoce oświecenia.
Powieść realistyczna to gatunek, który wielką popularność zdobył w literaturze europejskiej w drugiej połowie XIX wieku. Do jej najwybitniejszych przedstawicieli należeli m.in. Lew Tołstoj, Fiodor Dostojewski, Honoriusz Balzac czy Stendhal. W Polsce gatunkiem tym posługiwał się choćby Bolesław Prus, a najwybitniejszym przykładem polskiej powieści realistycznej jest jego Lalka.
Co to znaczy, że Lalka – najwybitniejsza powieść polskiego realizmu – jest powieścią panoramiczną? Oznacza to, że przez jej pryzmat możemy przyjrzeć się bardzo szerokiemu spektrum różnych postaci stanowiących trzon społeczeństwa polskiego w konkretnym czasie. Lalka pod tym względem stanowi bardzo wyrazisty przekrój zbiorowości zamieszkującej Warszawę w drugiej połowie XIX wieku, a także zjawisk i sytuacji będących konsekwencją istnienia takiej akurat konstelacji społecznej.
Utwór jest poświęcony prezentowi, którym król Stanisław August Poniatowski obdarował Adama Naruszewicza. Był to złoty, zdobiony zegarek. Poeta zachwyca się zegarkiem, sławi hojność króla, a także wyraża refleksję na temat upływu czasu.
Ignacy Rzecki to jedna z głównych postaci powieści Bolesława Prusa pt. Lalka. Jest to bohater, który urodził się i dojrzewał w epoce o zupełnie odmiennych ideałach niż te, które dominowały pod koniec XIX wieku. Rzecki symbolizuje świat miniony, jego wewnętrzne zmagania uświadamiają czytelnikom, jak szybko fundament romantyczny skruszył się w posadach i został zastąpiony ideami pozytywizmu, nie dając tak naprawdę ludziom starszej daty szansy na złapanie oddechu pomiędzy dwoma skrajnie różnymi epokami.
Stanisław Wokulski to główny bohater powieści Bolesława Prusa pt. Lalka – jednego z najwybitniejszych dzieł polskiej literatury doby pozytywizmu. Jest to postać szczególna – z jednej strony dorosły mężczyzna, z drugiej zakochany młodzieniec, z jednej genialny przedsiębiorca, z drugiej człowiek zupełnie nieprzywiązujący wagi do pieniędzy i bogactwa. Najważniejszym jednak paradoksem w przypadku Wokulskiego jest jego wewnętrzne rozerwanie pomiędzy ideami i ideałami dwóch skrajnie różniących się od siebie epok – romantyzmu i pozytywizmu.
Wiersz „*** (Pytasz, co w moim życiu z wszystkich rzeczą główną)” został opublikowany przez Jana Lechonia w tomiku „Karmazynowy poemat” wydanym w 1920 roku. Utwór skupia się na tematyce związanej z wartościami życiowymi, tutaj miłości oraz śmierci. Artysta często poruszał w swoich wierszach uniwersalne problemy dotykające większości ludzi. Tekst doczekał się aranżacji muzycznej w wykonaniu Grzegorza Turnaua (utwór „Pytasz” z płyty „L” opublikowanej w 2017).
Omawiany wiersz „Modlitwa” został wydany przez Jana Lechonia w 1924 roku w zbiorze „Srebrne i czarne”. Tomik ten jest wyjątkowy bowiem był ostatnim opublikowanym przez artystę w dwudziestoleciu międzywojennym. Późniejsze wiersze wydrukowano dopiero po drugiej wojnie światowej. „Modlitwa” wpisuje się w melancholijny nastrój tomu i opisują refleksje dotyczące ludzkiego życia.
Julian Ochocki to drugoplanowa postać, przy pomocy której Bolesław Prus w Lalce sportretował pewną postawę ludzką, charakterystyczną dla przełomu pozytywizmu i modernizmu w Polsce. To człowiek, którego charakter przeciwstawia się np. charakterowi Ignacego Rzeckiego, natomiast stanowi psychologiczne uzupełnienie ducha Stanisława Wokulskiego. Kim więc był Julian Ochocki?