Jan Kochanowski – biografia

Jan Ko­cha­now­ski to je­den z naj­bar­dziej zna­nych pol­skich po­etów, któ­re­go do dzi­siaj uwa­ża się za na­le­żą­ce­go do gro­na naj­wy­bit­niej­szych twór­ców re­ne­san­so­wych w Eu­ro­pie. Za rok uro­dze­nia po­ety uzna­je się rok 1530. Jan Ko­cha­now­ski przy­szedł na świat w Sy­cy­no­wie, jako syn Anny i Pio­tra her­bu Kor­win, któ­ry był sę­dzią ziem­skim san­do­mier­skim i ko­mor­ni­kiem gra­nicz­nym.

Dzię­ki przy­na­leż­no­ści do ro­dzi­ny szla­chec­kiej, swo­ją edu­ka­cję Jan Ko­cha­now­ski roz­po­czął wcze­śnie – praw­do­po­dob­nie w 1538 roku. Nie ma jed­nak pew­no­ści jak wy­glą­da­ły po­cząt­ko­we eta­py na­uki Ko­cha­now­skie­go (mógł uczęsz­czać do szko­ły pa­ra­fial­nej w Zwo­le­niu lub mieć pry­wat­ne­go na­uczy­cie­la). W wie­ku czter­na­stu lat roz­po­czął na­ukę w Aka­de­mii Kra­kow­skiej, któ­rą za­koń­czył praw­do­po­dob­nie w 1549 roku, kie­dy to udał się do Wro­cła­wia. Ko­cha­now­ski na­stęp­ne kil­ka lat spę­dził we Wro­cła­wiu, Ra­do­miu i Kra­ko­wie, a na­stęp­nie w la­tach 1551 – 1552 prze­by­wał w Kró­lew­cu. Z tego okre­su po­cho­dzi też pierw­sza za­cho­wa­na po­ezja twór­cy – za­mie­ścił on dwa wpi­sy w eg­zem­pla­rzu Tragedii Se­ne­ki Młod­sze­go.

W 1552 roku Jan Ko­cha­now­ski wy­je­chał do Pa­dwy, gdzie pod­jął stu­dia wyż­sze. Edu­ka­cję za­koń­czył w 1555 roku, a w mię­dzy­cza­sie zo­stał mia­no­wa­ny kon­sy­lia­rzem pol­skiej na­cji na uni­wer­sy­te­cie w Pa­dwie. Na­stęp­nie po­wró­cił do Pol­ski (z prze­rwą na kil­ku­mie­sięcz­ny po­byt we Wło­szech w 1556 roku). Do Włoch wy­jeż­dżał jesz­cze kil­ku­krot­nie – mię­dzy in­ny­mi w 1558 roku, kie­dy to zwie­dził kraj i na­wią­zał zna­jo­mość z ta­ki­mi uczo­ny­mi jak Jan Za­moy­ski, Fran­ci­szek Ma­słow­ski czy Łukasz Gór­nic­ki. Na­stęp­nie zwie­dził Fran­cję, a w 1559 roku osta­tecz­nie po­wró­cił do oj­czy­zny.

W 1559 roku, w wy­ni­ku po­dzia­łu spad­ku po zmar­łych ro­dzi­cach, stał się wła­ści­cie­lem Czar­no­la­su. Two­rzył w tym cza­sie wie­le dzieł, zwłasz­cza fra­szek (np. Zuzanna, Zgoda). W 1563 roku Jan Ko­cha­now­ski tra­fił do służ­by pod­kanc­le­rza Pio­tra Mysz­kow­skie­go, sta­jąc się tym sa­mym se­kre­ta­rzem kró­lew­skim, a dwa lata póź­niej, 7 lu­te­go 1564 roku, ob­jął pro­bo­stwo w ka­te­drze po­znań­skiej. W ko­lej­nych la­tach zaj­mo­wał się przede wszyst­kim obo­wiąz­ka­mi dwor­ski­mi i brał udział w ob­ra­dach sej­mu wal­ne­go. W 1567 roku to­wa­rzy­szył kró­lo­wi pod­czas ma­new­rów woj­sko­wych na Li­twie, a na prze­ło­mie lat 1568 i 1569 brał udział w wy­pra­wie ra­dosz­ko­wic­kiej. Po śmier­ci Zyg­mun­ta wziął udział w elek­cji Hen­ry­ka Wa­le­ze­go w War­sza­wie (w 1573 roku), a gdy ten uciekł, Ko­cha­now­ski wy­co­fał się z ży­cia dwor­skie­go.

Okres czarnoleski

W 1574 roku po­eta osie­dlił się na sta­łe w Czar­no­le­sie, a w 1575 roku (praw­do­po­dob­nie, choć data ślu­bu nie jest pew­na) oże­nił się z Do­ro­tą Pod­lo­dow­ską, któ­ra uro­dzi­ła sied­mio­ro dzie­ci Ko­cha­now­skie­go – sześć có­rek oraz jed­ne­go syna (uro­dzo­ne­go już po śmier­ci Jana). Rok po ślu­bie, w 1576 roku, zo­stał po­słem kró­lew­skim. Lata spę­dzo­ne w Czar­no­le­sie po­świę­cał jed­nak głów­nie na dzia­łal­ność po­etyc­ką, w 1577 roku ukoń­czył jed­no ze swo­ich wiel­kich dzieł – „Odprawę posłów greckich”. Okres czar­no­le­ski to rów­nież okres roz­cza­ro­wa­nia Ko­cha­now­skie­go, naj­pierw w 1577 roku umie­ra jego brat, Kac­per, a na­stęp­nie w 1579 r. Ur­szu­la, uko­cha­na cór­ka po­ety. Jej śmierć za­in­spi­ro­wa­ła Ko­cha­now­skie­go do stwo­rze­nia Trenów. Naj­praw­do­po­dob­niej w 1582 że­gna rów­nież swo­ją ko­lej­ną có­recz­kę – Han­nę

W 1584 roku na po­le­ce­nie kró­la Ste­fa­na Ba­to­re­go wy­ru­szył do Lu­bli­na, gdzie od­by­wa­ło się taj­ne ze­bra­nie ma­ją­ce na celu roz­wią­za­nie kon­flik­tów po­li­tycz­nych. Chcąc po­mścić śmierć szwa­gra, Ja­ku­ba Pod­lo­dow­skie­go (za­bi­te­go na wy­pra­wie do Tur­cji ce­lem za­ku­pu koni do staj­ni kró­lew­skich), przy­był do Lu­bli­na i tam­że, 22 sierp­nia 1584 roku, zmarł na udar. Jego odej­ście wy­wo­ła­ło wie­le li­te­rac­kich na­stępstw. Żałob­ne utwo­ry na­pi­sa­li tacy twór­cy jak Se­ba­stian Fa­bian Klo­no­wic czy An­drzej Trze­cie­ski. Grób po­ety znaj­du­je się w ko­ście­le pa­ra­fial­nym w Zwo­le­niu.

Jan Kochanowski – twórczość

Twór­czość Jana Ko­cha­now­skie­go jest bar­dzo bo­ga­ta i róż­no­rod­na, a za­li­cza się do niej kil­ka­set utwo­rów w ję­zy­ku pol­skim i ła­ciń­skim. Po­eta był płod­nym twór­cą czer­pią­cym na­tchnie­nie za­rów­no ze swo­je­go ży­cia oso­bi­ste­go, jak i z chrze­ści­jań­stwa i z róż­nych nur­tów fi­lo­zo­ficz­nych (nurt neo­pla­toń­ski, neo­sto­ic­ki, epi­ku­rej­ski czy so­kra­tej­sko-scep­tycz­ne). Szcze­gól­nie lu­bia­nym przez Ko­cha­now­skie­go ga­tun­kiem były frasz­ki, któ­rych stwo­rzył ok. 300. Był tak­że au­to­rem wie­lu pie­śni, od, ele­gii, epi­gra­ma­tów, sie­lan­ki oraz licz­nych prze­kła­dów. Do jego dzieł na­le­żą ta­kie utwo­ry jak: Do gościa, Raki, Na śmierć, Na fortunę, O doktorze Hiszpanie, O pijaństwie, Pieśni Jana Kochanowskiego księgi dwoje, Pieśń świętojańska o Sobótce, Pieśni kilka, Odprawa posłów greckich, Siedem psalmów pokutnych, Treny i wie­le in­nych.

Po­eta przy­czy­nił się tak­że w znacz­nym stop­niu do roz­wo­ju ję­zy­ka pol­skie­go. Za swój nad­rzęd­ny cel Jan Ko­cha­now­ski uwa­żał stwo­rze­nie dzie­ła do­sko­na­łe­go nie tyl­ko pod wzglę­dem tre­ści, ale i for­my. Wy­ko­rzy­sty­wał w swo­ich dzie­łach za­rów­no ar­cha­izmy, jak rów­nież neo­lo­gi­zmy, z któ­rych sły­nął (przy­pusz­cza się, że wpro­wa­dził do mowy pol­skiej ta­kie sło­wa jak mlecznobiały, wielkooki, wielkomyślny, prędkonogi i wie­le in­nych). Ko­cha­now­ski uni­kał w swo­ich utwo­rach dia­lek­ty­zmu, sku­piał się na­to­miast na fo­ne­ty­ce (np. for­my bez prze­gło­su le­chic­kie­go), sło­wo­twór­stwie (np. za­prze­czo­ne przy­miot­ni­ki) i flek­sji (np. rze­czow­ni­ko­we for­my przy­miot­ni­ków).