Jan Ka­spro­wicz – biografia

Jan Ka­spro­wicz uro­dził się 12 grud­nia 1860 r. w Szym­bo­rzu, obec­nie sta­no­wią­cym dziel­ni­cę Ino­wro­cła­wia. Był sy­nem Pio­tra oraz Jó­ze­fy z domu Klo­ftów, po­sia­dał trzy­na­ścio­ro ro­dzeń­stwa. Jego dzie­ciń­stwo zwią­za­ne jest z le­gen­dą o cu­dow­nym uzdro­wie­niu. Le­gen­da gło­si, że po­dob­nie jak Adam Mic­kie­wicz, do­znał cu­dow­ne­go ozdro­wie­nia ze śmier­tel­nej cho­ro­by w wie­ku mło­dzień­czym. Jego mat­ka po­wią­za­ła to z bo­ską wolą, swo­ją re­li­gij­no­ścią i cu­dow­ną mocą ob­ra­zu św. Wa­len­te­go. Edu­ka­cję roz­po­czął w ro­dzin­nym Szym­bo­rzu, a na­stęp­nie uczęsz­czał do pru­skich gim­na­zjów. Li­te­rac­ko za­de­biu­to­wał jako na­sto­la­tek – na­pi­sał utwór Bądź Polką. Na stu­dia wy­je­chał po­cząt­ko­wo do Lip­ska, a póź­niej do Wro­cła­wia. Stu­dio­wał li­te­ra­tu­ro­znaw­stwo oraz fi­lo­zo­fię. Za pierw­szy opu­bli­ko­wa­ny i da­to­wa­ny wiersz uzna­je się Do Gopła (1877). W 1886 oże­nił się ze star­szą od sie­bie Teo­do­zją Szy­mań­ską, zwią­zek prze­trwał jed­nak rap­tem parę mie­się­cy. Za dzia­łal­ność so­cja­li­stycz­ną był naj­pierw dwu­krot­nie aresz­to­wa­ny, a na­stęp­nie ska­za­ny na pół roku wię­zie­nia przez wła­dze pru­skie.

Burzliwe dzieje artysty

W wie­ku 29 lat prze­pro­wa­dził się do Lwo­wa, gdzie zwią­zał się z tam­tej­szą bo­he­mą ar­ty­stycz­ną. W póź­niej­szym okre­sie po­rzu­cił spo­łecz­ny ak­ty­wizm i moc­no zmie­nił swo­je za­pa­try­wa­nia spo­łecz­ne. Te­raz za­czął po­strze­gać zło i cier­pie­nie w wy­mia­rze me­ta­fi­zycz­nym. Za­chwia­niu ule­gła tak­że sil­na u nie­go do­tych­czas wia­ra w Boga. Wią­że się to rów­nież z odej­ściem od nie­go dru­giej żony, Ja­dwi­gi. Był z nią żo­na­ty w la­tach 1893 – 1899. Do­bi­ja­ją­cy był fakt, że żona ode­szła z ich współ­lo­ka­to­rem, po­zo­sta­wia­jąc mu na wy­cho­wa­nie dwie wspól­ne cór­ki: Annę i Ja­dwi­gę. W 1898 roku po­wstał roz­po­czy­na­ją­cy etap sym­bo­li­zmu to­mik po­etyc­ki Krzak dzikiej róży w Ciemnych smreczynach. Do dziś „Krzak dzi­kiej róży” jest uzna­wa­ny za jed­no z naj­więk­szych osią­gnięć pol­skie­go mo­der­ni­zmu. Po­eta nie po­rzu­cił jed­nak am­bi­cji na­uko­wych i w 1904 r. ukoń­czył dok­to­rat na Uni­wer­sy­te­cie Lwow­skim. Pięć lat póź­niej utwo­rzo­na na nim zo­sta­ła spe­cjal­nie dla Ka­spro­wi­cza ka­te­dra li­te­ra­tu­ry po­rów­naw­czej, a w la­tach 1921 – 1922 peł­nił funk­cję rek­to­ra swo­je­go Uni­wer­sy­te­tu. W 1911 r. za­warł swo­je trze­cie mał­żeń­stwo, tym ra­zem z dużo młod­szą od sie­bie Ma­rią Bu­nin. Wraz z nową żoną za­miesz­ka­li na Pod­ha­lu, z któ­rym Ka­spro­wicz zwią­zał swo­je losy na resz­tę ży­cia. Zmarł 1 sierp­nia 1926 r.

Jan Ka­spro­wicz w po­wszech­nej świa­do­mo­ści żyje jako po­eta i dra­ma­turg. Zaj­mo­wał się rów­nież kry­ty­ką li­te­rac­ką, prze­kła­dał kla­sycz­ne dzie­ła na ję­zyk pol­ski, moc­no an­ga­żo­wał się w pra­cę aka­de­mic­ką oraz dzia­łal­ność spo­łecz­ną i po­li­tycz­ną. Po­cząt­ko­wo prze­ja­wiał po­glą­dy so­cja­li­stycz­ne, póź­niej zwią­zał się Na­ro­do­wą De­mo­kra­cją i współ­two­rzył Or­ga­ni­za­cję Na­ro­do­wą. Naj­więk­sze suk­ce­sy od­niósł jed­nak w po­ezji, bę­dąc ze­sta­wia­nym z na­ro­do­wy­mi wiesz­cza­mi i two­rząc pre­kur­sor­skie dzie­ła w for­mie „wier­sza wol­ne­go” – nie po­sia­da­ją­ce­go usys­te­ma­ty­zo­wa­nej skład­ni.

Ciekawostki z życia Jana Kasprowicza

• Kasprowicz samodzielnie nauczył się łaciny i greki, znał również język angielski oraz francuski. Pozwoliło mu to na stworzenie licznych przekładów na język polski.
• Do legendy przeszła opowieść o tym, co w dzieciństwie zawarzyło na późniejszej wrażliwości poety. Co do szczegółów jednak podania się różnią, jedni opowiadają o wrażeniu jakie na Kasprowiczu wywarła muzyka kościelnych organów, inni przypisują ten efekt dźwiękom wiejskiej piszczałki.
• W Inowrocławiu istnieje Muzeum im. Jana Kasprowicza, natomiast na zboczach Gubałówki zlokalizowane jest Muzeum Jana Kasprowicza wraz z Mauzoleum jego oraz jego żony.

Twórczość Jana Kasprowicza i jej cechy

Droga twórcza poety

Jan Ka­spro­wicz two­rzył już od wcze­snej mło­do­ści, lecz pierw­szy to­mik po­ezji wy­dał do­pie­ro w 1889 r. W jego pierw­szych dzie­łach wy­brzmie­wa idea po­zy­ty­wi­stycz­na, ma­ją­ca po­pra­wić los bru­tal­nie przez sa­me­go au­to­ra opi­sy­wa­ne­go ży­cia ubo­gich miesz­kań­ców wsi. Gdy prze­pro­wa­dził się do Lwo­wa, za­jął się dzien­ni­kar­stwem, kry­ty­ką li­te­rac­ką i pu­bli­cy­sty­ką. Cią­gle ude­rzał w tony spo­łecz­ne, lecz przy­kre zda­rze­nia z ży­cia oso­bi­ste­go spo­wo­do­wa­ły zmia­nę w jego twór­czo­ści. Te­raz na pierw­szy plan za­czę­ły się wy­su­wać te­ma­ty pe­sy­mi­zmu, cier­pie­nia i bun­tu. Pod ko­niec ży­cia wy­dźwięk po­etyc­kiej twór­czo­ści ar­ty­sty znów się zmie­nił. Uda­ny zwią­zek z trze­cią żoną oraz prze­pro­wadz­ka na Pod­ha­le wpra­wi­ły Jana Ka­spro­wi­cza w lep­szy na­strój, któ­ry się uwi­docz­nił w ko­lej­nych dzie­łach po­etyc­kich. Peł­ne są cie­pła, spo­ko­ju i prze­peł­nia je na­strój gó­ral­skiej ga­wę­dy. Te­ma­ty­ka gór­ska sta­ła się jed­nym z naj­bar­dziej roz­po­zna­wal­nych mo­ty­wów twór­czo­ści Ka­spro­wi­cza.

Cechy wyróżniające twórczość Jana Kasprowicza

Ce­chą cha­rak­te­ry­stycz­ną twór­czo­ści ar­ty­sty była cią­gła ewo­lu­cja wy­ra­ża­ne­go w niej po­strze­ga­nia świa­ta. Wią­za­ło się to z jego do­świad­cze­nia­mi ży­cio­wy­mi, tym sa­mym wy­ra­ża­jąc ak­tu­al­ny stan du­cha po­ety. W twór­czo­ści Ka­spro­wi­cza wie­lo­krot­nie po­ja­wia­ją się mo­ty­wy re­li­gij­ne, po­cząt­ko­wo szcze­gól­nie zwią­za­ne z dro­gą krzy­żo­wą oraz Gol­go­tą, by w póź­niej­szym okre­sie ewo­lu­ować do „fran­cisz­kań­skiej” afir­ma­cji ży­cia. Ko­lej­nym sta­łym ele­men­tem jego twór­czo­ści były za­chwy­ty na pięk­nem przy­ro­dy ro­dzin­nych Ku­jaw oraz Tatr, z któ­ry­mi zwią­zał swo­je póź­niej­sze ży­cie.

Odbiór twórczości Jana Kasprowicza

Bio­gra­fo­wie po­ety wska­zu­ją na jego in­spi­ra­cję ta­ki­mi ar­ty­sta­mi, jak Rim­baud, Ber­trand czy Shel­ley. Zwra­ca się też uwa­gę na ewo­lu­cje w opi­sy­wa­niu przez Ka­spro­wi­cza mi­ło­ści, od moc­no ne­ga­tyw­ne­go jej po­strze­ga­nia, aż do zu­peł­nej zmia­ny w tym za­kre­sie w póź­niej­szym okre­sie ży­cia. Naj­cie­kaw­szą opi­nię o twór­czo­ści Jana Ka­spro­wi­cza wy­po­wie­dział inny wiel­ki twór­ca, Wi­told Gom­bro­wicz: „Ka­spro­wicz. Chleb ra­zo­wy, go­łę­bia du­sza, szcze­ro­zło­ty piew­ca… Ale tak­że: chłop – zdraj­ca, kmieć fał­szy­wy, nie­na­tu­ral­na na­tu­ra, ro­bio­na pro­sto­ta. Ka­spro­wicz, od­szedł­szy od chło­pa i prze­mie­niw­szy się w in­te­li­gen­ta, chciał jed­nak po­zo­stać chło­pem – jako in­te­li­gent”.

Najwybitniejsze dzieła Jana Kasprowicza

Wśród wie­lu do­nio­słych utwo­rów au­to­ra wy­bi­ja się kil­ka szcze­gól­nych dzieł:

• cykl sonetów „Z chałupy” – pochodzący z wczesnego okresu jego twórczości, ukazujący biedę kujawskiej wsi i wyrażający jego pozytywistyczne wówczas zapatrywania,
• hymny, ujęte w dwa niezależne od siebie cykle, z których pierwszy ma mocno buntowniczy charakter, a drugi zdaje się negować wcześniejsze zapatrywania, ukazując afirmację życia i pogodzenie się z losem,
• cykl liryczny „Krzak dzikiej róży” oceniany jako wybitne dzieło polskiego modernizmu oraz symbolizmu.