Utwór Adama Asnyka stanowi manifest pozytywistyczny. Jest jednym z niewielu przykładów liryki w tej epoce (większość autorów koncentrowała się na prozie – nowelach, powieściach, opowiadaniach). Treść kieruje do młodych, w których rękach jest rzeczywistość.
Spis treści
Do młodych – geneza
Oda powstała w bardzo nietypowych czasach. Pozytywizm to głównie epoka prozy, gdzie poezja prawie nie powstawała. Mimo to, twórczość Adama Asnyka nie wpisywała się w narzucone ramy. Nie interesowały go przyziemne tematy i uważał skupianie się na nich za błędne. Mimo to utwór stanowi manifest pozytywistyczny, wyznaczając kierunek, jaki powinni obrać młodzi. Wydany w 1880 roku wiersz „Do młodych” pochodzi z cyklu „W Tatrach”. Innym napisanym przez niego utworem programowym epoki jest wiersz „Daremne żale”. Użyty gatunek, oda, nawiązuje do romantycznych utworów programowych – m.in. „Ody do młodości” Adama Mickiewicza, która również stanowiła manifest swojego pokolenia.
Oda jako gatunek
Oda to gatunek liryczny pochodzący z czasów antycznych. Jej charakterystyczną cechą jest podniosły, patetyczny styl, to odmiana pieśni o podobnej budowie (regularna, rytmizacja). Sławi ideały lub wydarzenia, ogólna tematyka i forma podniosła. Antycznymi autorami byli Owidiusz i Horacy („Do Leukonoe”, „Do Postuma”, „Do Deliusza”). Pisali je także klasycy Jan Kochanowski, J. J. Rousseau, I. Krasicki czy S. Trembecki. W romantyzmie ody tworzyli Schiller, Goethe, Mickiewicz i Słowacki. Oda należy do liryki apelu, ponieważ kieruje przekaz do konkretnej grupy odbiorców (tu: osób młodych).
Do młodych – analiza utworu
Wiersz jest stroficzny, bardzo rytmiczny. Ma regularną budowę, każda z pięciu strof ma analogiczną liczbę sylab w obrębie wersu – pierwszy, trzeci i czwarty ma ich jedenaście, drugi dziesięć, a ostatni, piąty, siedem. Rymy w odzie są żeńskie i męskie, a ich układ ma określoną formę – abaab. Dla zachowania formy podniosłej mowy, przemówienia poeta zastosował anafory („szukajcie…”) i paralelizmy składniowe.
Wiersz ma określonego odbiorcę, osoby młode, co widać w tytule i apostrofie z ostatniej strofy („o zdobywcy młodzi”). Ze względu na to i jasny przekaz do tej grupy, wiersz można zaliczyć do liryki apelu („szukajcie”, „nieście”, „depczcie”).
Warstwa stylistyczna jest bardzo bogata i złożona. Występuje mnóstwo epitetów („jasny płomień”, „nieodkryte drogi”, „barwne mity”, „święty ogień” i wiele innych), metafor, za którymi kryją się przemyślenia podmiotu lirycznego („otrząśniecie kwiaty barwnych mitów”, „mgłę urojeń zedrzecie z błękitów”, „szukajcie prawdy jasnego płomienia”). W utworze dominuje funkcja emotywna i ekspresywna (chęć wpływu na odbiorcę), które budowane są epitetami oraz wykrzyknieniami („I większym staje się Bóg!”, „Przyszłości podnoście gmach!”, „W ciemnościach pogasną znów!”), podkreślającymi najważniejsze myśli wiersza.
Podmiot liryczny nie ujawnia się, dlatego odę należy zakwalifikować do liryki pośredniej. Stawia się w roli nauczyciela, mentora młodych, tłumacząc im i pokazując możliwe drogi.
Do młodych – interpretacja wiersza
Utwór jest nawoływaniem do młodych pozytywistów. Lirykę manifestu realizuje, wyliczając zadania dla tego pokolenia, które może sięgać po nowy świat, budując go na koncepcjach pozytywistycznych i naukowych.
Asnyk tworzy tu nawiązanie do ód programowych romantyzmu, które pisali m.in. Schiller i Adam Mickiewicz. Widać też silną inspirację ideami Augusta Comte’a. Francuski filozof był autorem nurtu pozytywistycznego (napisał „Kurs filozofii pozytywnej” w sześciu tomach). Postulował potrzebę poszukiwania nowych dróg wiedzą i rozumem (monizm przyrodniczy – zaufanie jedynie do nauk ścisłych). Posługując się tą ideą, podmiot liryczny zaprasza młodych w pierwszej strofie do poszerzania horyzontów i racjonalne postrzegania świata. Ważna myśl z trzeciego i czwartego wersu, który mówi o tym, że dzięki nauce i rozwojowi wiedzy ludzie zwiększają swoje możliwości, poszerzają swoje możliwości.
W drugiej strofie osoba mówiąca kontynuuje myśl. Zapowiada, że młodzi wyjaśnią w sposób naukowy wiele mitów i legend, które były obecne w poprzednich epokach (np. romantyzmie). Przestrzega jednak odbiorców, aby nie zadowalali się złudną wiedzą, tylko by „dalej sięgał ich wzrok”, co można rozumieć jako zachętę do dokładnego i pogłębionego analizowania rzeczywistości.
Namawia jednak do umiarkowanego buntu „nie depczcie przeszłości ołtarzy/ choć sami macie doskonalsze wznieść”, ponieważ całkowicie odrzucając idee romantyczne, w pewien sposób niszczy się je, a nie tworzy nową, lepszą przyszłość. Jeśli posłużą się tym, co stworzyli przodkowie i na tych fundamentach stworzą swoje, nowe idee, da im to większe możliwości niż całkowicie nowe poszukiwanie wszystkich pomysłów i koncepcji. Nie chodzi tu więc tylko o szacunek do poprzedników, ale i dodatkową szansę na rozwój.
Ostatnia strofa nawołuje do zgody między pokoleniami, ponieważ wyzbywając się tego konfliktu, młodzi mogą posługiwać się doświadczeniem starszych, co oni powinni im umożliwić. Utwór ma być apelem o poszukiwanie prawdy i wskazówką dla młodych, którzy dopiero wchodzą w pozytywistyczną rzeczywistość. Autor zwraca uwagę na los najuboższych i niesienie im pochodni wiedzy, nawiązując w ten sposób do wydarzeń z powstania styczniowego i represji, które ich dotykały. Ta idea stanowi jedną z głównych myśli pozytywistów, dla których wartościami nadrzędnymi był organicyzm i praca u podstaw.