Jan Kochanowski to jeden z najbardziej rozpoznawalnych polskich poetów. Tworzył w czasach renesansu, a jego “Fraszki” i “Treny” zna chyba każdy. “Pieśń o dobrej sławie” pochodzi ze zbiory wydanego przez Drukarnię Łazarzową w 1586 roku, po śmierci poety. Kochanowski był autorem wykształconym, obytym w literaturze i w filozofii, co miało znaczący wpływ na jego twórczość.
Spis treści
Pieśń o dobrej sławie – analiza utworu
Kochanowski w tym utworze stosuje lirykę bezpośrednią, podmiot ujawnia się w wielu miejscach, mówiąc “ze mną”, “nie chciał nas”, “chciejmy”, co ujawnia także obecność podmiotu zbiorowego. Autor, kreśląc te słowa, wypowiada się w imieniu pewnej zbiorowości, którą łączy wspólne stanowisko.
Utwór charakteryzuje bardzo regularna budowa. To wiersz stroficzny, podzielono go na dokładnie sześć strof, a w każdym zawarte są cztery wersy. Kończą się one żeńskimi, parzystymi rymami aabb. Utwór napisano trzynastozgłoskowcem, da się także wyznaczyć średniówkę po siódmej sylabie. W budowie utworu wyszczególnić można też przerzutnie, czyli przeniesienie części wypowiedzenia do kolejnego wersu: “Śmiałemu wszędy równo, a o wolność miłą; Godzi się oprzeć”.
Kochanowski zawsze tworzył swoje utwory przy użyciu przepięknej polszczyzny, z zastosowaniem środków stylistycznych. Wskazać więc można w tym utworze liczne epitety, ubogacające nakreślony w wierszu obraz. Są tam więc takie przymiotniki jak „doczesne”, „poczciwe”, „dobre”, „ojczystych”. Pojawia się także bezpośredni zwrot do odbiorcy, czyli apostrofa: „a ty, coć Bóg dał siłę i serce po temu”, która w pewien sposób ujawnia, z kim podmiot prowadzi dyskusję w utworze. Ze względu na datę powstania utworu, czyli XVI wiek wiersz zawiera liczne archaizmy, takie jak “przeto”, “bestyjami” czy “cnemu”. we współczesnych utworach byłyby one stylizacją, ale tu są zapisem języka, którego używano w ówczesnych dniach. W tekście napotkać także można pytania retoryczne, jak na przykład “Azaby go lepiej dał w cieniu darmo potem?”, które mają na celu wzmocnienie uwagi odbiorcy na danym zagadnieniu.
Pieśń o dobrej sławie – interpretacja utworu
Utwór ma charakter refleksji podmiotu lirycznego. Na początku zastanawia się on nad tym, czy istnieją inni ludzie, którzy są w stanie zrezygnować z dóbr doczesnych, następnie zaś akcentuje to, że człowiek różni się od zwierząt, ponieważ Bóg obdarzył go darem mowy. W utworze podmiot liryczny snuje refleksję nad tym, jak właściwie powinno się żyć dobrze i co w życiu jest najbardziej istotne.
Według podmiotu lirycznego powinniśmy starać się o dobrą pamięć o nas, o sławę, ponieważ nasze ciała i życia kończą się w sensie biologicznym i nic innego po nas nie zostanie: “A starać się, ponieważ musi zniszczeć ciało, Aby imię przynamniej po nas tu zostało?”. Podmiot docenia też pracę na rzecz społeczności, pożytku wspólnego – uważa więc życie tylko dla siebie za niewłaściwą drogę dla człowieka, wie, że powinno się poświęcić czemuś większemu, niż tylko zaspokajaniu swoich ziemskich potrzeb. Służba społeczeństwu jest więc tutaj przedstawiona jako jedna z właściwych dróg do osiągnięcia dobrej sławy i zapisaniu się w pamięci innych. Każdy powinien też odpowiednio korzystać z talentów, które także dał mu Bóg – osoba z darem wymowy ma krzewić dobre obyczaje, osoby obdarzone odwagą i tężyzną fizyczną mają ją wykorzystać do obrony ojczyzny i wiary chrześcijańskiej.
Podmiot liryczny mówi więc: każdy według swoich umiejętności powinien pracować na rzecz ojczyzny i społeczeństwa. Mimo różnic wszyscy są tak samo wartościowi i tak samo mogą się przysłużyć innym. Podmiot liryczny stawia też słuszność sprawy ponad wszystko inne i zakłada, że krótkie życie oddane w dobrej sprawie jest lepsze niż długie życie, w którym nie zrobiło się nic dla wyższych celów. Podnosi także temat wolności, o którą zawsze i wszędzie warto jest walczyć. Dopiero życie, w którym obecne są jakieś ideały, jest warte przeżycia i zapamiętania. Inaczej nie różni się ono zbytnio od sposobu, w jaki zwierzęta – bestyje – spędzają swoje życie.
To właśnie dobra sława, wyższe wartości w opinii podmiotu lirycznego stanowią istotę człowieczeństwa, do której powinno się za wszelką cenę dążyć. Ona nadaje człowiekowi godność, która jest mu niezbędna do czucia się dobrze ze sobą, która może mu dać zadowolenie w przeciwieństwie do ziemskich uciech.
Wiersz jest więc pogłębioną refleksją podmiotu lirycznego na temat tego, jak powinno się przeżyć życie, wykorzystać dane przez Boga umiejętności i co tak naprawdę liczy się w ostatecznym rozrachunku, czyli tytułowa dobra sława. Przypomina on odbiorcy o marności i przemijaniu życia na ziemi i na konieczności zapracowania na dobre imię. Podkreśla znaczenie pracy na rzecz społeczeństwa czy kraju, daje do zrozumienia, że każdy może się im w jakiś sposób przysłużyć. Stara się także określić istotę człowieczeństwa i to, co różni człowieka od zwierzęcia i dochodzi do wniosku, że są to ideały, wartości, które człowiek wyznaje i których powinien bronić za wszelką cenę. To powinno być sedno tego, co człowiek czyni, żyjąc na ziemi.