Psalm 91 Jana Kochanowskiego stanowi jeden z wielu zawartych w „Psałterzu Dawidowym”. Jest to utwór o charakterze dydaktycznym. Stanowi ważny zabytek języka polskiego, a klasycystyczna harmonijna forma ukazuje styl renesansowej poezji.
Geneza „Psałterza Dawidowego”
Czarnoleski poeta był prawdziwym człowiekiem renesansu. Uczył się na wielu ważnych uniwersytetach całej Europy (Kraków, Królewiec, Padwa). Pracę nad tłumaczeniami rozpoczął najpóźniej w 1571 roku. Po ośmiu latach Psałterz ukazał się nakładem Drukarni Łazarzowej w Krakowie. Kochanowski uznawał to za swoje największe osiągnięcie literackie. Mówił o tym m.in. w wierszu dedykacyjnym dla biskupa krakowskiego Piotra Myszkowskiego („Tymżeś mi serca dodał, żem się rymy swymi/ Ważył zetrzeć z poety co znakomitszymi/ I wdarłem się na skałę pięknej Kalijopy, / Gdzie dotychmiast nie było znaku polskiej stopy. “). Wiedział o tym, jak trudne to zadanie, dlatego pracę nad Psałterzem poprzedził wieloletnimi studiami biblijnymi.
Przekłady psalmów na język polski miały miejsce na długo przed Janem Kochanowskim. Pierwszy pochodzi prawdopodobnie z XIII wieku i został stworzony dla błogosławionej Kingi (jedynie poszlaki, brak dowodów). Pod koniec XIV wieku napisano „Psałterz królowej Jadwigi” (inaczej floriański). W następnym wieku pojawił się „Psałterz puławski”. Możliwe, iż istniało ich więcej, lecz ze względu na ręczne przepisywanie, często istniały jedynie pojedyncze egzemplarze. Drukowane psałterze w XVI wieku tworzył m.in. Mikołaj Rej, na 30 lat przed mistrzem z Czarnolasu.
Psalm – gatunek literacki
Psalmy powstawały między XI, a II wiekiem przed Chrystusem. Oryginalnie były podzielone na 5 ksiąg, podobnie jak Tora. Większość z nich przypisywanych jest żydowskiemu królowi Dawidowi (73). Sam gatunek wywodzi się z Biblii, jest religijny o charakterze poetyckim, zapisywany jak cała Biblia wersetami (Kochanowski w swoim przekładzie odchodzi od tego zapisu i stosuje wersy – argumentując, iż jest to hebrajska liryka). Psalmy wykonywane są przy akompaniamencie instrumentów strunowych. Dzielą się na:
- Hymny
- pochwalne
- błagalne
- dziękczynne
- Lamentacje
- indywidualne
- zbiorowe
- Królewskie
- Dydaktyczne
- Syjońskie (o Syjonie)
Psalm 91 – analiza utworu
Jest to wiersz stroficzny, zawiera ich dziewięć. Każda strofa ma cztery wersy. Wszystkie rymy są parzyste, żeńskie i dokładne, zgodnie z zasadami klasycystycznymi. Ma charakter bardzo harmonijny, rytmiczny. Wszystkie wersy mają równą liczbę sylab. Psalm wypełniają środki stylistyczne, które świadczą o wyjątkowym kunszcie artystycznym autora. Pojawia się apostrofa skierowana do odbiorcy („Słuchaj, co mówi Pan”), przerzutnia, która ma funkcję utrzymania harmonijnej budowy (pierwsza i czwarta strofa). Anafora („Stąd…”) utrzymuje meliczność utworu. Występują także liczne epitety („dzień biały”, „miecz nieuchronny”, „zła przygoda”).
Psalm 91 – interpretacja
Głównym sensem utworu jest wysławianie Boga, co oznacza, iż jest to psalm pochwalno-dziękczynny. Podmiot liryczny to osoba głęboko wierząca, która zachęca ludzi, aby również zawierzyli się Stwórcy. Pierwsze strofy opisują życie, którego zaznają wierni wyznawcy. Osoba mówiąca opisuje łaski, jakich mogą doświadczyć. To między innymi ochrona przed groźnymi chorobami („I w zaraźliwym powietrzu ratuje”), niebezpieczeństwami codzienności („Ciebie on z łowczych obierzy wyzuje”), czy niespodziewanej śmierci („Na żadną trwogę ani dbaj na strzały”). Zapewnia również, iż po śmierci taki człowiek może liczyć na zbawienie („W cieniu swych skrzydeł zachowa Cię wiecznie”). Bóg jest tu więc „tarczą” i „puklerzem mocnym” dla człowieka. Będzie on chroniony również przez jego sługi, czyli anioły.
