Pieśni polskiego poety zostały zebrane i wydane w postaci dwóch zbiorów – Pieśni Kilka Jana Kochanowskiego oraz Pieśni Jana Kochanowskiego księgi dwoje. Z tego drugiego tomu pochodzi Pieśń XXV Czego chcesz od nas, Panie, wydana po raz pierwszy w roku 1562.
Geneza
Pieśni to jeden z wielu gatunków literackich, które uprawiał Jan Kochanowski, polski autor renesansowy – dzięki swojemu talentowi, kunsztowi i zręczności językowej tworzył dramaty, treny, fraszki czy właśnie pieśni ubrane w klasyczną formę i o wybitnych walorach artystycznych. Jego dorobek miał ogromny wpływ na kształtowanie się i rozwój literackiego języka polskiego. W swoich dziełach poeta często nawiązywał to epoki antycznej, wyraźnie widoczna jest jego fascynacja tym okresem, a do tworzenia pieśni zainspirował go sam Horacy – słynny łaciński liryk i pionier tego gatunku. Pieśń to forma wywodząca się z poezji lirycznej, która pierwotnie związana była z muzyką ludową i tradycyjnymi obrzędami, następnie były to narracyjne utwory historyczne. Z upływem czasu gatunek wyodrębnił się, zyskując kształt utworu o charakterze stroficznym, zwyczajowo o wzniosłej tematyce, o wyraźnej rytmizacji.
Pieśń XXV – środki stylistyczne
Pieśń XXV nazywana bywa także hymnem. Zgodnie ze specyfiką gatunku, podmiot liryczny ma charakter zbiorowy, o czym świadczy wykorzystanie czasowników w pierwszej osobie liczny mnogiej (nie mamy, wyznawamy). Adresatem jest bohater wyjątkowy – Bóg. Jest to częsta cecha pieśni, związana z religijnym pochodzeniem. Utwór jest trzynastozgłoskowcem zbudowanym z siedmiu zwrotek, każda po cztery wersy. Występujące rymy są żeńskie, parzyste, wywołują wrażenie śpiewności i nadają rytm. Nastrój wiersza jest bardzo uroczysty, celebracyjny i wzniosły.
W pieśni tej Kochanowski zastosował liczne środki stylistyczne. Pojawiają się bezpośrednie zwroty do bohatera lirycznego – apostrofy (Czego chcesz od nas Panie, Bądź na wieki pochwalon). Pomagają one zbudować nastrój dzieła, ale podmiot nie oczekuje rzeczywistego nawiązania kontaktu z Bogiem, stawiane pytania są retoryczne. Uwagę zwraca też znaczne nagromadzenie epitetów (hojne dary, nocna rosa, złote gwiazdy, mdłe zioła), które służy ożywieniu przedstawionego świata dla odbiorcy, może on lepiej wyobrazić sobie opisywane krajobrazy, są one barwne i plastyczne. Środki te pokazują także emocjonalne nastawienie podmiotu względem opisywanych zjawisk. Efekt ten wzmacniają także personifikacje (Wino Jesień i jabłka rozmaite dawa) czy ożywienia (Lato chodzi, Zima wstawa, Wiosna rodzi) – przyroda w pieśni nabiera cech istot żyjących lub ludzkich i staje się niejako pobocznym bohaterem utworu. Wartości artystycznej dodają także zastosowane przez Kochanowskiego przenośnie (Tyś fundament założył nieobeszłej ziemi i przykryłeś jej nagość zioły rozlicznemi) oraz anafory (Ty, Tyś, Tobie).
Czego chcesz od nas Panie – interpretacja pieśni
Zbiorowy podmiot liryczny kieruje swą pieśń do wszechwładnego Boga. W pierwszych strofach zwraca się do niego bezpośrednio, jako przedstawiciel całej ludzkości. Prosi go o opiekę oraz chce wyrazić wdzięczność i podziękować za miłosierdzie, szczodrość i piękno, który ten mu podarował i które dostrzega na każdym kroku. Wyraża ubolewanie, że jedyne co jako człowiek może dać w zamian, to szczera, gorliwa modlitwa. Bóg jest przedstawiony jako stwórca idealnego świata, architekt zapierających dech w piersiach krajobrazów. Jest potężny, ale też łaskawy, ceni ludzi głęboko wierzących. Tchnął w świat nie tylko piękno, ale i porządek, natura jest pełna harmonii, przemyślane elementy składają się w perfekcyjną całość, co jest największym wyrazem boskiej mocy.
