Mikołaj Rej – biografia

Mikołaj Rej to je­den z naj­zna­ko­mit­szych pol­skich po­etów i pro­za­ików, czę­sto na­zy­wa­ny „oj­cem pol­skiej li­te­ra­tu­ry”. Uro­dził się 4 lu­te­go 1505 roku w Żura­wi­nie nie­da­le­ko Ha­li­cza. Po­cho­dził z bar­dzo za­moż­nej ro­dzi­ny szla­chec­kiej. Po­cząt­ko­wo uczęsz­czał do szko­ły w Skalb­mie­rzu, po­tem we Lwo­wie, a na­stęp­nie do Aka­de­mii Kra­kow­skiej, w któ­rej wy­trzy­mał tyl­ko rok. W więk­szo­ści po­zo­sta­je więc sa­mo­ukiem, a lata mło­dzień­cze spę­dza głów­nie na po­lo­wa­niach i po­ło­wach ryb.

Wczesne życie Reja

W 1525 roku bio­rąc pod uwa­gę nie­peł­ne wy­kształ­ce­nia Mi­ko­ła­ja, oj­ciec po­sta­na­wia wy­słać go na kil­ka lat na dwór ma­gnac­ki An­drze­ja Tę­czyń­skie­go, aby na­brał tam ma­nier i ogła­dy to­wa­rzy­skiej. W tym cza­sie Rej po­bie­ra lek­cje or­to­gra­fii, li­te­ra­tu­ry oraz sty­li­sty­ki i po­wo­li od­kry­wa w so­bie za­in­te­re­so­wa­nie po­ezją. Po śmier­ci ojca po­wra­ca do Zie­mi Chełm­skiej, żeby za­jąć się odzie­dzi­czo­nym po nim go­spo­dar­stwem. Z po­wo­dze­niem za­rzą­dza otrzy­ma­nym ma­jąt­kiem, dzię­ki cze­mu sta­je się czło­wie­kiem za­moż­nym. W 1531 roku oże­nił się z Zo­fią Ko­ście­niów­ną, sza­no­wa­ną sio­strze­ni­cą ar­cy­bi­sku­pa lwow­skie­go. Wiódł z nią szczę­śli­we ży­cie.

Rej był oso­bą bar­dzo ak­tyw­ną i to­wa­rzy­ską, czę­sto uczest­ni­czył w co­dzien­nym ży­ciu miesz­czań­stwa, po­dró­żo­wał po ca­łym kra­ju, brał udział w sej­mach i pro­ce­sach o ma­jąt­ki. Za­ło­żył też dwa mia­stecz­ka: Okszę i Re­jo­wiec. Po­pie­rał ruch eg­ze­ku­cyj­ny, któ­ry chciał ode­brać wszel­kie zgar­nię­te do­bra kró­lew­skie. Utrzy­my­wał bli­skie kon­tak­ty z kró­lem Zyg­mun­tem Sta­rym oraz Zyg­mun­tem Au­gu­stem. W za­mian za prze­kład psał­te­rza na ję­zyk pol­ski otrzy­mał od Zyg­mun­ta Sta­re­go ma­ją­tek Te­me­row­ka, zaś Zyg­munt Au­gust do­ce­nia­jąc usłu­gi oby­wa­tel­skie Reja po­da­ro­wał mu wieś Dzie­wię­cie­le.

Renesansowy przełom Reja

Re­ne­sans stał się ru­chem, któ­ry stop­nio­wo pod­bi­jał całą Eu­ro­pę, aż w koń­cu tra­fił do Pol­ski. Roz­kwit re­ne­san­su przy­pa­da na XVI wiek. Pi­sa­rze z tego okre­su two­rzy­li przede wszyst­kim po ła­ci­nie, nie­któ­rzy pu­bli­ko­wa­li utwo­rzy tak­że w swo­im oj­czy­stym ję­zy­ku (mo­że­my tu wy­mie­nić choć­by Klemensa Janickiego, zna­ny Lament świętokrzyski (Posłuchajcie, bracia miła) czy Bo­gu­ro­dzi­cę). Mi­ko­łaj Rej, mimo iż do­sko­na­łe wła­dał ła­ci­ną zde­cy­do­wał się pi­sać wy­łącz­nie po pol­sku. Tym sa­mym za­czął sze­rzyć no­wo­cze­sną wi­zję pol­skiej li­te­ra­tu­ry.

Rej brał też ak­tyw­ny udział w re­for­mo­wa­niu Rzecz­po­spo­li­tej. Wzor­ce wy­wo­dzą­ce się z hu­ma­ni­zmu prze­kła­dał jed­nak na kul­tu­rę szla­chec­ką, a nie dwor­ską. Pod wpły­wem dok­try­ny kal­wiń­skiej po­zna­nej na dwo­rze Mi­ko­ła­ja Sie­niaw­skie­go zmie­nia wia­rę, za­kła­da szko­ły wy­zna­nio­we i za­czy­na to­czyć spo­ry teo­lo­gicz­ne z Ko­ścio­łem ka­to­lic­kim. W tym cza­sie wy­da­je rów­nież wie­le waż­nych w swo­im do­rob­ku dzieł: prze­kład „Psał­te­rzu Da­wi­dów”, ka­za­nia „Post­il­la Pań­ska” oraz roz­wa­ża­nia i ko­men­ta­rze do Bi­blii „Apo­ka­lyp­sis”.

U schył­ku ży­cia Mi­ko­łaj Rej czę­sto zmie­nia miej­sce za­miesz­ka­nia oraz cały czas zdo­by­wa nowe ma­jęt­no­ści. Umie­ra 8 wrze­śnia 1569 w Okszy. Miej­sce jego fak­tycz­ne­go po­chów­ku do tej pory po­zo­sta­je nie­zna­ne.

Twórczość Mikołaja Reja

Mikołaj Rej był jed­nym z pierw­szych po­etów two­rzą­cych w ję­zy­ku pol­skim. Uwa­żał, że pi­sa­nie jest jego oso­bi­stą mi­sją spo­łecz­ną, dzię­ki któ­rej re­ali­zu­je re­ne­san­so­wy po­stu­lat roz­wo­ju li­te­ra­tu­ry oj­czy­stej. Głów­nym ad­re­sa­tem jego twór­czo­ści sta­ła się śred­nio­za­moż­na szlach­ta, co szcze­gól­nie wi­dać w sty­li­sty­ce jego naj­waż­niej­szych utwo­rów. Dzie­ła Reja na­pi­sa­ne są więc ję­zy­kiem po­tocz­nym, czę­sto bar­dzo do­sad­nym i od­wo­łu­ją­cym się do co­dzien­nych re­aliów. Zaj­mo­wał się tak­że prze­kła­dem na ję­zyk pol­ski utwo­rów re­li­gij­nych.

Twór­czość Reja wpi­su­je się w kon­wen­cje wie­lu ga­tun­ków li­te­rac­kich. Jako pierw­szym wpro­wa­dził do pol­skiej li­te­ra­tu­ry frasz­kę. Jego utwo­ry mia­ły przede wszyst­kim kształ­to­wać po­sta­wę re­ne­san­so­we­go czło­wie­ka. Pi­sar­stwo Mi­ko­ła­ja Reja cha­rak­te­ry­zu­je się pro­sto­tą, ob­ra­zo­wo­ścią oraz ga­wę­dziar­stwem. Ję­zyk li­te­rac­ki opie­ra na mo­wie po­tocz­nej, jed­no­cze­śnie prze­no­sząc do niej ele­men­ty kul­tu­ry lu­do­wej. Wspól­nym te­ma­tem jego dzieł jest mo­ra­li­za­tor­stwo i dy­dak­tyzm. Two­rzył ka­za­nia („Po­styl­la”), dra­ma­ty („Żywot Jó­ze­fa”), mo­ra­li­te­ty („Ku­piec”), prze­kła­dy („Psal­my”), dia­lo­gi („Krót­ka roz­pra­wa”) czy epi­gra­ma­ty („Fi­gli­ki”). Był au­to­rem dwóch po­pu­lar­nych trak­ta­tów („Zwier­cia­dło”, „Wi­ze­ru­nek”), w któ­rych po­ru­szał kwe­stie do­ty­czą­ce po­stę­po­wań osób świec­kich w okre­sie re­ne­san­su.

Za ży­cia Mi­ko­łaj Rej był pi­sa­rzem ce­nio­nym i bar­dzo po­pu­lar­nym. Mimo tego, iż oka­zał się być twór­cą bar­dzo płod­nym i nie­zwy­kle wszech­stron­nym to jed­nak wie­le jego utwo­rów nie prze­trwa­ło do dziś. Szcze­gól­nie do­ce­nia­ne są jego sa­ty­ry spo­łecz­no-oby­cza­jo­we, w któ­rych ko­men­to­wał ota­cza­ją­cą go rze­czy­wi­stość. Twór­czość Reja ukształ­to­wa­ła pol­ską li­te­ra­tu­rę na wie­le lat – wie­lu pi­sa­rzy idąc jego śla­da­mi za­czę­ło od­waż­niej gło­sić swo­je po­glą­dy na te­ma­ty spo­łecz­ne, po­li­tycz­ne czy na­ro­do­we.