Człowiek jest z natury bytem wolnym, niezależnym, który w różnego rodzaju związki, grupy czy inne zbiorowości wiąże się tylko z własnej nieprzymuszonej woli. Dążenie do wolności jest więc wgrane w to, kim jesteśmy, to część ludzkiej tożsamości rozumianej jako zestaw najbardziej podstawowych cech, które świadczą o naszej wyjątkowości. Niestety na przestrzeni dziejów wiele było przypadków odbierania wolności jednemu człowiekowi przez drugiego człowieka. Dążenia do jej odzyskania, zbiorowego bądź jednostkowego, indywidualnego, zostawiły ślad w literaturze, dlatego dzisiaj dysponujemy dużą pulą wiedzy o doświadczeniach ludzkich w tej kwestii.
W Dziadach cz. III Adama Mickiewicza wolność jednym z podstawowych motywów. W dramacie mamy do czynienia z różnymi znaczeniami wolności. Główny bohater, Konrad, wraz z innymi niesłusznie aresztowanymi studentami znajduje się w więzieniu, co jest najbardziej dosłowną emanacją pozbawienia wolności. Jednak zniewolony jest też cały naród Konrada – Polska znajdowała się bowiem wówczas pod zaborami. Mężczyzna czuje się więc pozbawiony wolności wielokrotnie.
Daje to wyraz w rozpaczliwej Wielkiej Improwizacji kiedy wywyższa się ponad wszystkich ludzi i żąda od Boga „rządu dusz”, ponieważ czuje, że dzięki mocy swoich uczuć byłby w stanie odzyskać wolność nie tylko dla siebie, lecz także dla całego narodu. Wolność jest więc wartością, dla której warto żyć, i za którą warto umierać. W dramacie widzimy również arystokrację polską, która brata się z Rosjanami na wystawnych bankietach salonowych. Dla tych ludzi, którzy przez swoje bogactwo są ponad jednostkowym cierpieniem wolność znaczy tyle, ile władzy się z nią wiąże. Jest więc to obraz ludzi, którym indywidualny zysk i komfort przesłonić jedną z najistotniejszych wartości w ludzkim życiu – właśnie wolność.
Historia Polski obfitowała w momenty, w których ktoś postanawiał pozbawić ją wolności. Zawsze spotykało się to z niezgodą narodu i jego walką o odzyskanie należnych mu praw. Było tak nie tylko w czasie zaborów, lecz także w czasie II wojny światowej, gdy Polska znalazła się pod okupacją niemiecką. Opowiada o tym czasie powieść reportażowa autorstwa Aleksandra Kamińskiego, pt. Kamienie na szaniec. Książka przedstawia historie młodych ludzi, którzy mimo tego że przed nimi roztaczało się całe życie, postanowili postawić je na szali, a potem nawet oddać za wolność ojczyzny. „Rudy„, „Alek” czy „Zośka” byli dwudziestoparolatkami, którzy nie wahali się ani przez chwilę, kiedy trzeba było ryzykować utratę wolności, zdrowia i życia w imię wolności Polski.
Działali oni głównie na terenie Warszawy i Mazowsza, prowadzili sabotaż i dywersję, czyli wszelkie działania (najpierw łagodne, a później już bardzo niebezpieczne), które miały utrudnić pracę niemieckiej administracji na ziemiach polskich. Wysadzali pociągi z niemieckim zaopatrzeniem, uwalniali niesprawiedliwie pojmanych Polaków, rozrzucali nad miastem ulotki zachęcające Polaków do oporu, itd. Wszystkie te akcje miały pokazać, że cały czas Niemcy traktowani są jak wrogowie i że naród nigdy nie pogodzi się z przegraną. Ostatecznie wszyscy trzej główni bohaterowie Kamieni na szaniec ponieśli śmierć. Jednak niemal wiek po poniesieniu tej wielkiej ofiary, nadal są obecni w pamięci Polaków i wciąż stawia się ich młodzieży za wzór determinacji, patriotyzmu, szlachetności, odwagi i miłości do ojczyzny.
Obydwa powyższe przykłady dają do zrozumienia, że człowiek musi być wolny i musi czuć się wolny, by móc harmonijnie żyć i funkcjonować.