Utwór Czesława Miłosza „Nadzieja” należy do zbioru „Świat. Poema naiwne”, napisanego w 1943 roku. Jednymi z najważniejszych wierszy cyklu są „Wiara”, „Nadzieja” i „Miłość”, odnoszące się do trzech cnót teologicznych.
Spis treści
Nadzieja – analiza utworu
Wiersz składa się z trzech strof o różnej liczbie wersów. Pierwsza zwrotka jest pięciowersowa, druga – czterowersowa, a trzecia – sześciowersowa. Utwór został napisany jedenastozgłoskowcem, ze średniówką po piątej sylabie. Układ rymów jest nieregularny, chociaż dominują rymy krzyżowe.
Wiersz należy do liryki podmiotu zbiorowego, poeta wypowiada się w imieniu wszystkich ludzi, ponieważ porusza uniwersalną tematykę postrzegania świata. Świadczy o tym zastosowanie czasowników w pierwszej osobie liczby mnogiej oraz odpowiednich zaimków („gdybyśmy”, „byśmy zobaczyli”, „nas oko łudzi”). Zajmuje również głos jako jednostka („znałem”).
Warstwa stylistyczna utworu jest dosyć rozbudowana. Pojawiają się apostrofy, osoba mówiąca zwraca się bezpośrednio do czytelnika („kiedy stoisz w bramie”). Zastosowano epitety („żywym ciałem”, „kwiat nowy”), metafory („jeszcze kwiat nowy i gwiazdę niejedną w ogrodzie świata byśmy zobaczyli”), porównania („wszystkie rzeczy, które tutaj znałem, są niby ogród, kiedy stoisz w bramie”, „cały świat za nim zaraz być przestaje, jakby porwały go ręce złodziei”), a także wyliczenia („wzrok, dotyk ani słuch nie kłamie”).
Nadzieja – interpretacja wiersza
Cykl „Świat. Poema naiwne” stanowił próbę ucieczki od brutalnej, wojennej rzeczywistości. Poeta powrócił więc we wspomnieniach do krainy swojego dzieciństwa, gdy dopiero odkrywał świat. Zbiór składa się z dwudziestu wierszy, które można odczytywać pojedynczo lub jako poemat. Panuje w nim atmosfera spokoju i bezpieczeństwa. W cyklu pojawia się również tematyka filozoficzna. Utwory „Wiara”, „Nadzieja” i „Miłość” przedstawiają interpretację trzech cnót teologicznych.
Autor podjął się próby zdefiniowania człowieczeństwa oraz określenia sensu życia. Miłosz uważał, że rolą poety jest walka o podtrzymanie najważniejszych wartości, które łatwo zostają porzucone w wojennej rzeczywistości. Zniszczenie i przemoc osłabiły fundamenty kultury i moralności, ludzie musieli skoncentrować się wyłącznie na przetrwaniu. Utwór „Nadzieja” można odczytywać w kontekście wojny i towarzyszących jej tragedii. Poeta podjął się próby ponownego odnalezienia piękna świata i zaufania ludzkim zdolnościom poznawczym.
Wiersz przedstawia dwa alternatywne modele odbioru rzeczywistości. Pierwszy z nich to uznanie wyższości poznania empirycznego. Typowe dla takiej postawy jest przekonanie o nieomylności ludzkich zmysłów oraz odrzucanie metafizycznej warstwy rzeczywistości. Osiągnięcia ludzkiego umysłu zostają porównane do tajemniczego ogrodu, do którego nie każdy ma dostęp, a jednak on istnieje. Ludzie różnią się od siebie spostrzegawczością i przenikliwością. To właśnie od nich zależy, czy człowiek „doda do ogrodu nowe kwiaty”, czyli przyczyni się do rozwoju ludzkości.
Druga postawa jest przeciwieństwem pierwszej. Zakłada omylność zmysłów i uznaje świat materialny za nieprawdziwy, w odróżnieniu od sfery metafizycznej. Niektórzy odrzucają poznanie empiryczne i opierają się na duchowości. Poeta nawiązuje w ten sposób do epoki romantyzmu, gdy uznawano wyższość duszy nad rozumem.
Podmiot liryczny uważa, że to empiryzm wiąże się z nadzieją. Osoby, które nie wierzą w istnienie świata materialnego są jej pozbawione. Podmiot ironicznie stwierdza, że obawiają się obrócić, ponieważ wtedy, świat za nimi przestanie istnieć. Poeta odnosi się do nurtu filozoficznego, nazywanego solipsyzmem. Głosi on, że istnieje tylko podmiot poznający, a wszystko, co go otacza, jest subiektywne. Podmiot liryczny w pewien sposób uznaje wyższość osób twardo stąpających po ziemi. Wierzą w nieomylność zmysłów, dlatego wciąż mają nadzieję. Osoba mówiąca zachęca do zaufania otaczającej rzeczywistości. Nadzieja pozwala na pełniejsze doświadczanie świata. Człowiek, kierujący się zmysłami, a nie uczuciami, paradoksalnie jest pełen wiary, nadziei i miłości.