Ajudah autorstwa Adama Mickiewicza to utwór wchodzący w skład cyklu Sonety Krymskie, pierwszego takiego dzieła w literaturze polskiej epoki romantyzmu, powstałego na bazie fascynacji poety przyrodą Wschodu. Wiersze stanowią opis podróży poety na Półwysep Krymski w 1825 roku, a wydane zostały rok później. Przedstawiają proces przemiany Pielgrzyma, który stopniowo odnajduje się w kulturze wschodniej, prowadzony przez doświadczonego przewodnika. Ajudah zamyka cały cykl. Nazwa utworu wywodzi się od góry i przylądka na południowym wybrzeżu półwyspu, które obecnie znajdują się na terytorium Ukrainy.
Spis treści
Ajudah – analiza utworu
Ajudah ma formę klasycznego sonetu, którego Mickiewicz był mistrzem – jest to utwór literacki składający się z 14 wersów, pogrupowanych w dwa czterowiersze i dwa trójwiersze. Zwyczajowo pierwsza zwrotka przedstawia temat, druga opisuje podmiot wiersza (razem stanowiąc część opisową) , a trzecia zawiera obserwacje i przemyślenia (część refleksyjna). Wiersze z cyklu Sonety Krymskie pisane są trzynastozgłoskowcem, w którym występuje średniówka po sylabie siódmej, i występują w nich rymy żeńskie (zgodność brzmienia obejmuje przynajmniej półtora sylaby od końca wersu).
W utworze Ajudah szczególnie duże nagromadzenie środków stylistycznych występuje w części opisowej. Obserwacje przyrody przedstawione w tym fragmencie są wyjątkowo barwne, dynamiczne, czytelnik jest w stanie wyobrazić sobie jak żywa, potężna ale i groźna jest natura. Dominantą stylistyczną są czasowniki, Mickiewicz poprzez ich duże nagromadzenie uzyskuje barwny efekt szybko dziejącej się akcji oraz oddaje zachwyt i podziw podmiotu lirycznego (trącą się, rozbijają się, kołują).
Wartość artystyczna wzbogacona jest także poprzez metafory (np. namiętność często groźne wzburza niepogody) oraz liczne porównania (jak spienione bałwany, jak srebrne śniegi, jak wojsko wielorybów), które dodatkowo oddziałują na wyobraźnię odbiorcy. Pomimo mocno dynamicznego obrazu, opisy przyrody są ekspresywne, ale nie wyolbrzymione – w odróżnieniu do sonetów poprzedzających, mają charakter harmonijny. Udało się to osiągnąć poprzez zastosowanie epitetów (czarne szeregi, nieśmiertelne pieśni), które równoważą obecność licznych czasowników.
W wierszu pojawia się także pojedyncza apostrofa, czyli figura retoryczna będąca bezpośrednim zwrotem – w tym przypadku do poety. Apostrofa ta ma charakter podniosły, nieco patetyczny (O poeto młody!). W utworze występuje liryka bezpośrednia, podmiot liryczny wprost ujawnia się w wierszu poprzez czasownik w pierwszej osobie liczby pojedynczej (lubię).
Zastosowane środki stylistyczne sugerują emocjonalny stosunek podmiotu do opisywanych krajobrazów, ale też świadczą o wybitnym warsztacie i kunszcie poetyckim Mickiewicza.
Ajudah – interpretacja wiersza
W wierszu Ajudah dostrzegalna jest atmosfera odmienna, niż w poprzedzających go dziełach wchodzących w skład cyku Sonety Krymskie, można zauważyć zamykający charakter tego sonetu. Podmiot liryczny łączący poszczególne składowe, czyli Pielgrzym, zbliżając się ku końcowi swojej wędrówki, przechodzi wewnętrzną przemianę. Swą podróż rozpoczynał jako zupełnie inna osoba, która nie potrafiła odnaleźć się w zupełnie nowym miejscu. Pielgrzym czuł się wyobcowany, nie rozumiał wschodniej kultury, a potęga przyrody zamiast zachwycać – przytłaczała go i przerażała. W utworze Ajudah czuje się on zupełnie inaczej. Podmiot poznał orientalne obyczaje i oswoił się z nimi, w niegdyś obcym świecie czuje się pewnie, odnalazł poczucie harmonii.
Pielgrzym w sonecie podziwia wzburzone morskie fale. Mimo, że woda jest niespokojna, wypoczywa on bezpiecznie, nie odczuwa już strachu, a jedynie docenia nieokiełznaną siłę. Realistyczna, dynamiczna i barwna wizja oddaje w sposób metaforyczny nastrój podmiotu lirycznego. Jest on jak skała, która od dziesiątek lat uderzana jest przez fale, obmywana przez słoną morską wodę, a jednak pozostaje niewzruszona, twarda i nieugięta. Tak jak i skała, musiał on doświadczyć, w życiu samotność i niedolę – trudności, które jednak go nie złamały, a wręcz przeciwnie, uodpornił się. Jest to charakterystyczne dla romantyzmu, kiedy to natura często była pobocznym bohaterem dzieła, oddającym stan duszy podmiotu.
Część refleksyjna odnosi się także do obserwacji podmiotu dotyczących poezji. Natura, jak poezja, może kreować, ale może też burzyć. Poeta, jak morskie fale, płynie i rozbija się o brzeg, odczuwa przeciwstawne stany, jak przypływ i odpływ. Paradoksalnie, daje to równowagę – nie ma szczęścia bez smutku, jak i radości bez trosk. To właśnie w stanach skrajnych emocji, kiedy przelewa euforię lub tragedię na papier, poeta jest w stanie tworzyć najwybitniejsze dzieła. Uczucia z czasem przeminą, ale dzieła pozostaną – jest to wyraźne odwołanie do słynnego exegi monumentum Horacego, poeta stawia swój pomnik poprzez wiersze. Podmiot radzi swojemu młodego następy, aby doceniał każde emocje, bo to właśnie one stanowią siłę napędową tworzenia.
Podsumowanie
Ajudah, poprzez złożone zabiegi stylistyczne, stanowi jeden z najwybitniejszych sonetów Adama Mickiewicza, mistrza tej formy. Przedstawia zwieńczenie przemiany zagubionego Pielgrzyma w silną jednostkę oraz przekazuje jego refleksje młodemu poecie, dzięki czemu dzieło ostatecznie zamyka cały cykl Sonety Krymskie.