Ziele na kraterze to jedna z najsłynniejszych książek autorstwa Melchiora Wańkowicza. To bardzo szczera i piękna opowieść biograficzna, w której miłość ludzi przeplata się z okrucieństwem czasów, w których żyją. Autor opisuje budowanie, rozwój i życie swojej rodziny ze wszystkimi ich radościami, smutkami, trudnościami i chwilami szczęścia. Sielanka kończy się jednak, gdy wybucha II wojna światowa i rodzina zostaje rozproszona po świecie, jednak nadal jest blisko, dzięki nieprawdopodobnie silnej więzi.
Spis treści
Ziele na kraterze – streszczenie krótkie
Ziele na kraterze to zbiór reportaży i wspomnień autorstwa Melchiora Wańkowicza. Autor opisywał losy swojej rodziny na tle wydarzeń, jakie wstrząsały Europą pod koniec pierwszej połowy XX wieku. Opowieść rozpoczyna się od narodzin Krysi i Marty, córek państwa Wańkowiczów. Dziewczynki są oczkiem w głowie rodziców, którzy poświęcają się w całości, by dać im jak najlepsze warunki do życia. Wańkowicz opisuje nie tylko ich dorastanie, lecz także to, jak na jego tle dojrzewało i zmieniało się jego małżeństwo.
Rodzina bardzo dużo czasu spędza razem, dużo podróżują, uczestniczą w spływach kajakowych, wakacje spędzają na wsi. Przeprowadzają się do domu na Żoliborzu, gdzie mają dodatkowo kucharkę, pokojówkę oraz kilka zwierząt. Dziewczęta wkraczają w wiek dojrzewania, który zawsze jest czasem niełatwym, ale dzięki trosce rodziców udaje im się go przetrwać.
Dziewczęta zdają maturę, a w nagrodę rodzice ofiarowują im wycieczkę rowerową po Belgii i Francji. Dla bezpieczeństwa, matka udaje się wraz z nimi, lecz podróżuje pociągiem i spotyka się z córkami na większych stacjach kolejowych. Krysia ma rozpocząć studia we Fryburgu.
Plany na dalsze życie przerywa wybuch II wojny światowej. Krysia wraca z Fryburga do Polski. Marta dla bezpieczeństwa zostaje wysłana do Ameryki, do rodziny swojej przyjaciółki. Melchior Wańkowicz uchodzi z Polski przez Rumunię i Cypr, aż w końcu trafia do Anglii jako korespondent wojenny. Zofia po krótkim pobycie we Lwowie również wraca do Warszawy, gdzie wraz z Krysią starają się przetrwać. Krysia włącza się w działalność organizacji wolnościowej i bierze udział w powstaniu warszawskim, w którym ginie. Dom Wańkowiczów zostaje zbombardowany, co zmusza Zofię do opuszczenia Polski i spotkania z mężem po sześciu latach. Marcie w Stanach rodzi się dziecko, któremu nadaje imię po siostrze.
Ziele na kraterze – streszczenie szczegółowe
Książka rozpoczyna się od narodzin Krysi Wańkowiczówny, córki Melchiora oraz Zofii. Chorowita i bardzo słaba dziewczynka przychodzi na świat w niedługo po tym, jak jej matka dowiaduje się o śmierci dwóch swoich braci. Rodzina ze względu na stan zdrowia córeczki oraz kiepskie warunki mieszkaniowe w Warszawie na jakiś czas przenosi się do gospodarstwa wiejskiego Prochy, które jest własnością brata pisarza, Tola Wańkowicza. Tam na świat przychodzi kolejne dziecko Wańkowiczów, Marta. Po pewnym czasie całą rodzina wraca do Warszawy, do mieszkania na ulicy Elektoralnej. Wańkowicz postanawia utrzymywać się z pisania haseł reklamowych, w czym niejednokrotnie pomagają mu beztroskie zabawy z małymi córeczkami o wybujałem wyobraźni. Ojciec ma ze swoimi dziećmi bardzo dobry kontakt.
Po lecie spędzonym w litewskiej posiadłości siostry pisarza, Reginy, rodzina przenosi się do nowego domu na warszawskim Żoliborzu. Dom jest większy od dotychczasowego mieszkania, daje rodzinie większy komfort i większe możliwości. Zatrudniono kucharkę, którą nazywano „Wężem” oraz pokojówkę, którą nazywano „Cielęciną”. Obecne w domu były również zwierzęta – pies Gaweł oraz kotka Malwinka.
Mija czas, córeczki rosną jak na drożdżach, co staje się dla Wańkowicza pretekstem do refleksji na na temat ich wychowania. Ich matka jest bardzo stanowcza, bardzo opiekuńcza i troskliwa choć uważna i ostrożna. Ojciec za to jest tym, który zapewnia córkom rozrywkę i zawsze jest ostoją dobrego humoru. Rodzina uwielbia organizować wspólne spływy kajakowe. Za namową ojca Marta zaczyna opisywać wyprawy w formie felietonów, a te udaje się opublikować, za co ojciec wypłaca córce honorarium, na które zasłużyła. Oblicze rodzinnych wypraw zmienia się, gdy rodzina nabywa samochód – forda zwanego „Kacperkiem”, którym wyrusza m.in. na południe kraju.
Dziewczęta wkraczają w wiek dorastania, który przepełniony jest nie tylko zabawą, lecz także obowiązkami szkolnymi, wątpliwościami emocjonalnymi, niepewnością, budzącą się ciekawością świata. Wańkowicz stara się w bezpieczny sposób oswajać córki ze światem dorosłych, choć niekiedy budzi to sprzeciw ich matki. Marta zostaje wyrzucona ze szkoły za sprawą donosu o nielegalnej organizacji szkolnej, w której miała uczestniczyć. Ojciec jednak uspakaja ją i radzi jak samodzielnie rozwiązać problem, co w końcu udaje się młodej dziewczynie. Nadchodzi czas matury.
Po zdaniu egzaminu dojrzałości rodzice fundują córkom wycieczkę rowerową po Francji i Begii. Dziewczęta wyruszają w niebezpieczną, lecz fascynującą podróż, w czasie której tylko na większych stacjach kolejowych miały spotykać się z matką. Po wielu perypetiach udało im się dotrzeć do Fryburga, gdzie Marta niedługo miała rozpocząć edukację wyższą.
Wybuch II wojny światowej sprawia, że rodzina zostaje rozproszona. Marta ostatnie dni przed wybuchem spędza w Jodańcach, do Polski wraca Krysia. Ojciec musi uchodzić do Rumunii, a matka wybiera się do Lwowa. Wańkowicz na emigracji angażuje się w pracę literacką i propagandową. Marta zostaje wysłana do zaprzyjaźnionej rodziny w Stanach Zjednoczonych Ameryki, natomiast Krysia z matką próbują poradzić sobie w ciężkich czasach w Polsce.
Melchior Wańkowicz przenosi się na Cypr wraz z innymi emigrantami. Zaczyna prowadzić korespondencję z córkami. Krysia ciężko pracuje, by przetrwać w okupacyjnej rzeczywistości i opiekować się schorowaną matką. Marta rozpoczęła studia a Stanach Zjednoczonych i zaczęła angażować się w pracę dziennikarską. Wańkowicz jest dumny ze swoich dzieci. Sam rozpoczyna pracę korespondenta wojennego. Bierze udział w bitwie pod Monte Cassino.
W czasie II wojny światowej i okupacji niemieckiej, warszawski dom Wańkowiczów pod wodzą Krysi oraz jej matki staje się ostoją konspiracji. Odbywają się tam tajne komplety, zawiązują oddziały bojowe. Tuż przed wybuchem powstania warszawskiego, Krysia, która należy już wówczas do organizacji podziemnej, świętuje imieniny w gronie przyjaciół.
Wybucha powstanie warszawskie, w którym Krysia bierze udział i w którym ginie już szóstego dnia. Matka dopiero po dłuższych poszukiwaniach dowiaduje się o losie córki, która zostaje pochowana na Powązkach. Dom Wańkowiczów zostaje zniszczony w czasie bombardowania. Zrozpaczona Krystyna postanawia dołączyć do grupy uchodźców i dopiero w 1945 roku ponownie spotyka się z mężem. Do Wańkowiczów dochodzą listy ze Stanów Zjednoczonych Ameryki, w których Marta – poinformowana już o śmierci siostry – powiadamia ich o narodzinach swojej córki, której na cześć starszej siostry nadaje imiona Anna Krystyna.