Utwór „Krótkość żywota” Daniela Naborowskiego jest charakterystyczną dla baroku refleksją na temat przemijania, krótkości życia i kruchości człowieka. Jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych utworów tego siedemnastowiecznego poety.
Spis treści
Krótkość żywota – analiza utworu
Utwór ma formę epigramatu. To krótki utwór poetycki, który ma formę aforyzmu, czyli wyraża jakąś ważną, ogólną prawdę. Wywodzi się ze starożytnej Grecji, gdzie epigramaty były umieszczane na grobach, pomnikach czy darach dla bogów. Wiersz „Krótkość żywota” zawiera rymy parzyste (inaczej sąsiadujące), co jest charakterystyczne dla tego gatunku. Wiersz nie jest podzielony na strofy, co oznacza, że ma budowę stychiczną. Składa się z dwunastu wersów napisanych trzynastozgłoskowcem ze średniówką po siódmej sylabie.
Wiersz „Krótkość żywota” należy do liryki inwokacyjnej. Podmiot liryczny jest tu mędrcem, który zwracając się do czytelnika, wyjawia mu uniwersalne prawdy. O inwokacyjnym charakterze utworu świadczą czasowniki w pierwszej osobie liczby pojedynczej („byłeś”, „nabędziesz”, „myślisz”) i zaimki „ty”. Pod względem tematyki wiersz należy przyporządkować do liryki refleksyjno-filozoficznej, ponieważ dotyka on kwestii kluczowych dla ludzkiej egzystencji.
Wiersz należy do elitarnej poezji kultury. W związku z tym cechuje go dopracowana, uporządkowana i oszczędna forma, a także odwołania do kultury antyku, które ukazują wiedzę i erudycję autora. W związku z rodzajem liryki, do którego należy utwór pojawiają się w nim apostrofy np. „byłeś ty sam” albo „kiedy ty myślisz”, dzięki którym przesłanie utworu lepiej trafia do odbiorcy. Poeta posługuje się też wyliczeniem („dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt”), które w prosty sposób charakteryzuje ludzkie życie i jednocześnie jest jego symbolem.
W wierszu znajdują się animizacje (ożywienia), które nadają upływowi czasu dynamizm („godzina za godziną niepojęcie chodzi”). Przekaz staje się mocniejszy dzięki hiperbolom takim jak „między śmiercią, rodzeniem byt nasz ledwie może nazwan być czwartą częścią mgnienia”. Środkiem artystycznym charakterystycznym dla epoki baroku jest antyteza („jutro – coś dziś jest, nie będziesz” lub „kolebka grobem”).
Krótkość żywota – interpretacja utworu
Głównym przesłaniem utworu jest to, że ludzkie życie jest niezwykle krótkie i człowiek szybko je traci. W wierszu ludzka egzystencja przedstawiona jest jako tragiczna. Człowiek jest bezradny wobec swojego losu. Świat ma określony porządek — „godzina za godziną niepojęcie chodzi”, ludzie przychodzą na świat, wydają potomstwo i zaraz umierają. Warunkiem istnienia jest śmierć. Choć człowieka przeraża śmierć i przemijanie, to nie może nic z nimi zrobić. Jest słaby, więc musi poddać się biegowi rzeczy. Ewentualny bunt nie miałby żadnego sensu.
Aby podkreślić to, jak bardzo krótkie jest życie, poeta zwraca się do czytelnika jak do zmarłego („byłeś ty sam”, „a żeś był”). Człowiek jest tak blisko śmierci, że jest prawie martwy. Poeta określił życie za pomocą symboli takich jak: dźwięk, dym, wiatr, błysk, głos, punkt. Wszystko to rzeczy ulotne i niestałe. Ich natura jest podobna do ludzkiej. Ludzie życie trwa mniej niż chwila („byt nasz ledwie może nazwan być czwartą częścią mgnienia”). Wiersz zawiera motyw vanitas, czyli symbol kruchości ludzkiego życia. Motyw ten pochodzi z biblijnej księgi Eklezjastesa, gdzie jest napisane: „Vanitas vanitatum et omnia vanitas” (łac. „Marność nad marnościami i wszystko marność”).
Ważnym elementem utworu jest przedstawienie upływu czasu. Czas sprawia wrażenie niezwykle rozpędzonego, nic nie jest w stanie go zatrzymać („kołem niehamowanym lotny czas uchodzi”). Pędzi z zastraszającą prędkością, a wraz z jego ruchem przemija ludzkie życie. Utwór zawiera odwołanie do koncepcji wariablizmu starożytnego filozofa Heraklita z Efezu, zgodnie z którą „wszystko płynie”. Człowiek ciągle przechodzi z jednego stanu w drugi, przy czym ostatecznym stanem jest śmierć. Poza człowiekiem mija też wszystko, co go otacza. Niestałe są nawet rzeczy, które wydają się trwałe takie jak Słońce („Słońce więcej nie wschodzi to, które raz minie”).
Poeta odwołuje się też do motywu koła Fortuny. Los jest zmienny. Ci, którym wydaje się, że dożyją sędziwego wieku często tracą życie młodo. To pokazuje, że los jest bezwzględny i okrutny. Nikt nie może wiedzieć, ile czasu mu pozostało. Szczególnie tragiczną sytuacją jest, kiedy umiera małe dziecko. Wtedy kolebka jest jego grobem, a matką jest mogiła. Do takich śmieci dochodziło wielokrotnie, co budzi smutek i przerażenie.
Wiersz „Krótkość żywota” to przykład typowego barokowego światopoglądu. Zawiera skrajnie pesymistyczny obraz człowieka i jego życia. Człowiek baroku jest owładnięty lękiem przed przemijaniem i śmiercią. Jest świadomy, że nie może ich uniknąć. Czuje, że czas pędzi niewiarygodnym tempem, a teraźniejszość nie istnieje, bo cokolwiek powie lub zrobi przechodzi do przeszłości. Życie doczesne jest kruche i ulotne, dlatego nie należy przywiązywać do niego większego znaczenia. Co gorsze, jest ono wypełnione tragediami. Taki negatywny obraz kondycji człowieka często kierował do Boga, który dawał perspektywy na życie wieczne.