Róża – interpretacja

„Róża” Daniela Naborowskiego to utwór dedykowany mecenasowi poety, litewskiemu księciu Krzysztofowi II Radziwiłłowi. Stanowi on podziękowanie za udzielane wsparcie, a także zawiera życzenia świąteczne. W treści utworu pojawiają się uniwersalne prawdy na temat ludzkiego życia. 

Róża – analiza i środki stylistyczne

Wiersz nie zawiera podziału na zwrotki, a więc ma budowę stychiczną. Ma dwadzieścia sześć wersów i został napisany trzynastozgłoskowcem ze średniówką po siódmej sylabie. Zawiera rymy parzyste (inaczej sąsiadujące), dokładne i żeńskie.

Utwór należy do liryki inwokacyjnej. Jest on zwrotem do konkretnej osoby, Krzysztofa II Radziwiłła, o czym świadczą apostrofy: „Różą, mrozem spłodzoną Tryjonu zimnego, miej, książę, za kolędę od sługi swojego” oraz „Ta róża, która mi się wśród zimy rozwiła, daj ci, książę, wesołej wiosny gońcem była”. Dzięki dedykacji dla rzeczywistej osoby, wiadomo, że podmiotem lirycznym jest sam autor. 

Daniel Naborowski jest jednym z najważniejszych polskich barokowych poetów, a co za tym idzie warstwa stylistyczna jego utworów jest rozbudowana i kunsztowna. W wierszu „Róża” Naborowski zastosował wiele epitetów, które nadają dziełu plastyczności np. „Tryjonu zimnego”, „mały dar”, „różaną twarz”, „wieczorne zorze”. Pojawia się także anafora – rozpoczęcie wersów od przymiotników: różaną, różane, różane. W wierszu liczne są przerzutnie, czyli przenoszenie części zdania do kolejnego wersu.

Autor zastosował metafory np. „róża nam wy­ra­zi­ła na­sze krót­kie lata” oraz porównania np. „ró­ża­ne są tak ran­ne, jak wie­czor­ne zo­rze”. Częste są inwersje, czyli szyk przestawny, dzięki którym utwór ma bardziej wyjątkowy i podniosły ton. Przy charakterystyce ludzkiego losu pojawia się kontrast („tak miód wespół i żądło mają w sobie pszczoły”), który oddaje naturę życia. W utworze ujawnia się wrażliwość poety na brzmienie słów. Stosuje on instrumentalizację głoskową. Przykładowo we fragmencie „Ta róża, która mi się wśród zimy rozwiła” pojawia się nagromadzenie połączeń głosek  „ó”/„o” z „r”. Aluzje do mitologii pokazują erudycję poety. 

Róża – interpretacja wiersza 

Wiersz został napisany z okazji świąt Bożego Narodzenia jako prezent dla Krzysztofa II Radziwiłła. Adresat wiersza sprawował zaszczytne funkcje – był księciem, hetmanem polnym litewskim, kasztelanem i wojewodą wileński oraz hetmanem wielkim litewskim. Poetę i jego mecenasa łączyło gorliwe wyznawanie kalwinizmu. 

Za pomocą utworu Daniel Naborowski obdarował swojego mecenasa metaforyczną różą. W utworze róża ma wielorakie znaczenie i odnosi się do czegoś więcej niż wyłącznie roślina. Poeta wychodzi od wąskiego znaczenia słowa „róża” oznaczającego kwiat do szerszego znaczenia, czyli utożsamienia róży z tym, co w świecie wzniosłe i co odsyła człowieka do głębokich prawd. Poeta nie trzyma się jednego znaczenia, tylko bawi się słowem, co jest charakterystyczne dla jego twórczości. „Róża” w jednym wersie może oznaczać coś konkretnego, a w drugim coś zupełnie innego. 

W początkowych słowach – „Różą, mrozem spłodzoną Tryjonu zimnego, miej, książę, za kolędę od sługi swojego…” – róża oznacza ten wiersz. Jest to utwór stworzony w zimę, bo z okazji Bożego Narodzenia, podarowany księciu przez jego sługę, czyli poetę. Autor ujawnia, że napisał wiersz z pomocą muzy i skromnie nazwa go „małym darem” w porównaniu z darami księcia, który wspierał go w tworzeniu poezji.

Później poeta zwraca uwagę na wyjątkowość róży, tym razem jako kwiatu. Warto pisać wiersze o róży, ponieważ jest ona czymś niezwykłym. Kiedy słońce wschodzi i zachodzi niebo, a także cały świat, przybierają różane kolory, co budzi zachwyt człowieka. Wyjątkowość kwiatu polega także na tym, że „wyraża nasze krótkie lata”. Róża wraz z początkiem dnia rozwija się, a kiedy przychodzi wieczór, zamyka się. Poeta dostrzega w tym metaforę życia człowieka. Fakt, że róża szybko ożywa i umiera przypomina człowiekowi o jego własnej śmiertelności. Jest to motyw vanitas, czyli symbol przemijania i kruchości człowieka. Różę z życiem łączy również to, że jest ona źródłem przyjemności (cieszy oko i ma piękny zapach), a także cierpienia, ponieważ kolce mogą łatwo zranić. Podobnie w życiu ludzi spotykają i chwile radości, i chwile smutku.

W końcowej części róża znów oznacza czytany wiersz („Ta róża, która mi się wśród zimy rozwiła”). Autor wyraża nadzieję, że jego utwór będzie dla Krzysztofa Radziwiłła zwiastunem wesołej wiosny. Życzy księciu, aby wiódł szczęśliwe życie i dożył starości. W tych życzeniach ujawniają się przekonania poety związane z ludzką egzystencją. Według niego najważniejsze jest, aby żyć w zgodzie z Bogiem. Takie postępowanie jest źródłem radości. Nie należy skupiać się na dobrach doczesnych, ponieważ są to „fraszki i marności”.

Utwór „Róża” jest zabawą słowem i wyraża zainteresowaniem funkcjonowaniem słów w oderwaniu od ich literalnych znaczeń. W wierszu można także dostrzec wyrazy światopoglądu typowego dla baroku. Człowiek niewiele znaczy i szybko przemija, jednak jego życiu wartości nadaje Bóg. Mimo tego, że życie jest krótkie, człowiek powinien się z niego cieszyć, mając na uwadze, że po nim czeka go życie wieczne.