Legendy towarzyszą nam od setek, a nawet od tysięcy lat. Posługujemy się nimi bardzo często, niekiedy nawet nie zdając sobie z tego sprawy. Pierwsze legendy dotyczyły wielkich wojowników, później przywódców religijnych i ludzi uznawanych za świętych, dziś legendy krążą najczęściej o ludziach znanych szerokiej publiczności – gwiazdach filmowych, piosenkarzach, politykach. To właśnie legendy dały początek czemuś, co dzisiaj określamy mianem literatury.
Spis treści
Legenda – definicja i cechy
Legenda to, najprościej rzecz ujmując, utwór opowiadający o postaciach historycznych (lub za takowe uznawanych) i niejednokrotnie wykorzystujący w swojej narracji elementy metafizyczne, magiczne, fantastyczne czy cudowne. Legendy opowiadają historie jednostek wybitnych – rycerzy, królów, bohaterów, proroków i świętych – a w dzisiejszych czasach również muzyków, aktorów, polityków czy celebrytów. Gatunek ten wywodzi się z tradycji ustnej – w odległej przeszłości legendy były przekazywane właśnie w ten sposób, co skutkowało tym, że opowieść o danym człowieku lub wydarzeniu stawała się splotem różnych historii, anegdot, plotek. Każdy opowiadający dodawał do niej coś od siebie, co bardzo szybko skutkowało jej odrealnieniem. Dopiero potem owe historie były utrwalane na piśmie. Stąd wzięło się powiedzenie „obrosnąć legendą”, oznaczające, że o kimś lub o czymś (legendy bowiem mogą dotyczyć również miejsc) przekazywanych jest wiele historii i opowieści, które świadczą o wyjątkowości danej osoby, a niekoniecznie są w stu procentach zgodne z rzeczywistością. Wiele legend, w momencie przenoszenia ich na papier, zostało w pewien sposób uschematyzowane, co zakończyło proces ciągłych przemian jej treści.
Legendy bywają mylone z mitami lub baśniami, jednak różni je od nich fakt, że opowiadają o prawdziwych postaciach, choć w mniej lub bardziej odrealniony sposób. Legenda uważana jest za gatunek, który leży u podstaw większości innych gatunków literackich znanych we współczesnym piśmiennictwie. Najstarszą znaną legendą w kręgu kultury europejskiej jest legenda o herosie Achillesie, która dała początek wielkiemu eposowi Homera – Iliadzie.
Rodzaje legend
Jak już wspomnieliśmy wcześniej, istnieje wiele rodzajów legend, ze względu na to, jakiego rodzaju wydarzeń dotyczą i kto jest ich bohaterem. Do najbardziej popularnych należą:
- legendy hagiograficzne – szczególnie popularne w średniowieczu, mające na celu podkreślenie wyjątkowo pobożnego życia opisywanych postaci, np. Legenda o świętym Aleksym;
- legendy bohaterskie – opowiadające i idealizujące dokonania postaci wyróżniających się pod względem waleczności, np. legendy o Joannie d’Arc lub Iliada Homera;
- legendy miejsca – utwory głoszące wyjątkowość danego miejsca, poprzez opis cudownych lub wybitnych okoliczności jego powstania, np. legendy o powstaniu Krakowa, Gniezna czy Warszawy;
- legendy obyczaju – opowieści, które tłumaczą genezę jakiegoś utartego w społeczeństwie wzorca zachowań, np. słowiańskie legendy dotyczące Nocy Kupały;
- legendy narodowe – historie opisujące cudowne okoliczności powstania danego narodu lub rasy;
- legendy miejskie – przeważnie anonimowe historie związane z konkretnym miejscem, najczęściej miastem; przeważnie opowiadają o wydarzeniach z pogranicza prawdopodobieństwa, a ich celem jest wywołanie sensacji;
- legendy współczesne – zbiory opowieści o postaciach wciąż żyjących bądź żyjących w nieodległej przeszłości; zwykle dotyczą mało znanych, zakulisowych wydarzeń z biografii artystów, polityków lub innych szeroko znanych ludzi.