W języku polskim (chociaż nie tylko) dysponujemy dwoma metodami przytaczania czyjejś wypowiedzi, czyjejś opinii, prośby, rozkazu, pytania i innych typów wypowiedzeń. Są nimi mowa niezależna oraz mowa zależna. Wbrew niewiele mówiącym nazwom, nie są to w ogóle pojęcia skomplikowane. Co dokładnie oznaczają, wyjaśniamy poniżej.
Spis treści
Mowa niezależna – czym jest, jak i po co się jej używa?
Używając mowy niezależnej, przytaczamy czyjąś wypowiedź dokładnie w takiej formie, w jakiej została ona wypowiedziana przez oryginalnego nadawcę. Przykładami mowy niezależnej mogą być poniższe wypowiedzi:
Hania ci powiedziała: „Daj mi się w końcu pouczyć”.
Piotr spytał: „Czy nie jest już za późno, by się nad tym zastanawiać?”
„To dla mnie zbyt trudne!” – zawołała Asia.
Henryk poprosił mnie: „Pomóż mi naprawić ten stary akumulator”.
Andżela prosiła, żeby cię zapytać: „Mogłabyś przyjść do mnie jutro wyjątkowo przed osiemnastą?”
„Moim zdaniem na pewno wytrzymasz do końca!” – powiedział Adam Zofii.
Aby skonstruować wypowiedzenie w formie mowy niezależnej, musimy podzielić je na zdanie wprowadzające („Henryk poprosił mnie”)i zdanie wprowadzane („Pomóż mi naprawić ten stary akumulator”). Jak widać, pierwsze z nich informuje odbiorcę o tym, kto jest autorem słów, które przytaczamy; drugie to po prostu dosłowny cytat z wypowiedzi tej osoby.
Mowa zależna – czym jest, jak i po co się jej używa?
Inną metodą przytaczania czyjejś wypowiedzi jest skonstruowanie wypowiedzenie w formie mowy zależnej. Wówczas przytaczamy ową wypowiedź w zdaniu podrzędnym. Aby łatwiej to było zrozumieć, posłużymy się tymi samymi przykładami, lecz tym razem zmienionymi na mowę zależną:
Hania ci powiedziała, żebyś dał jej się w końcu pouczyć.
Piotr spytał, czy nie jest już za późno, by się nad tym zastanawiać.
Asia zawołała, że to dla niej zbyt trudne.
Henryk poprosił mnie, żebym pomógł mu naprawić ten stary akumulator.
Andżela prosiła, żeby cię zapytać: czy mogłabyś przyjść do niej jutro wyjątkowo przed osiemnastą.
Adam powiedział Zofii, że jego zdaniem na pewno wytrzyma do końca.
Aby zbudować wypowiedzenie w formie mowy zależnej, musimy podzielić je na zdanie nadrzędne („Andżela prosiła”) oraz zdanie podrzędne („mogłabyś przyjść do niej jutro wyjątkowo o osiemnastej”) oraz połączenie ich odpowiednim spójnikiem – tym przypadku „żeby”.
Zamiana mowy niezależnej na zależną – kilka zasad, o których trzeba pamiętać, żebyśmy zostali dobrze zrozumiani
Aby zmienić wypowiedzenie skonstruowane w formie mowy niezależnej na wypowiedzenie mowy zależnej należy:
- wprowadzić zależność składniową pomiędzy zdaniem wprowadzającym i wprowadzanym;
- połączyć oba zdania odpowiednim spójnikiem: „że” dla zdania oznajmującego, „czy” dla zdania pytającego nie zaczynającego się zaimkiem pytającym; takim samym zaimkiem dla zdania pytającego, które rozpoczyna się od zaimka pytającego; „aby”, „by”, „żeby”, „ażeby” dla zdania rozkazującego;
- usunąć z wypowiedzi, którą cytujemy te elementy, które świadczą o emocjonalnym stosunku oryginalnego nadawcy komunikatu;
- usunąć z wypowiedzi, którą cytujemy te elementy mowy, które są w jakiś sposób charakterystyczne dla oryginalnego nadawcy komunikatu (np. wtrącenia gwarowe lub slangowe);
Jak więc widać, przytaczanie cudzych wypowiedzi w formie mowy zależnej lub niezależnej, raczej nie powinno stwarzać trudności, tak samo zresztą jak transformowanie wypowiedzeń mowy niezależnej na wypowiedzenia mowy zależnej.