Pierwszy z cyklu „Sonetów” Mikołaja Sępa Szarzyńskiego o podtytule „O krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego” to jeden z najważniejszych utworów polskiego baroku. Nakreśla główne problemy epoki takie jak: strach przed śmiercią, świadomość przemijania, grzeszność człowieka i wewnętrzne rozdwojenie między sprawami doczesnymi a sprawami duchowymi.
Sonet I – analiza i środki stylistyczne
Utwór ma formę sonetu, czyli jednego z najbardziej wymagających form lirycznych. Zamiast podziału na dwa tetrastychy i dwie tercyny poeta podzielił wiersz na trzy tetrastychy i jeden dystych, który pełni funkcję pouczającej puenty. Układ rymów wygląda następująco: abba abba cdcd ee. Wiersz został napisany jedenastozgłoskowcem ze średniówką po piątej sylabie.
Utwór należy do liryki bezpośredniej, ponieważ podmiot liryczny ujawnia się w czasownikach w pierwszej osobie liczby pojedynczej („widzę”, „ganię”) i opowiada o własnych odczuciach i doświadczeniach. Pojawiają się też elementy liryki podmiotu zbiorowego, ponieważ podmiot identyfikuje się z całą ludzkością. Świadczą o tym zaimki „nami”, „naszę”, a także poruszanie spraw uniwersalnych dla wszystkich ludzi. Pod względem tematyki utwór należy do liryki refleksyjno-filozoficznej, ponieważ dotyka kwestii kluczowych dla egzystencji.
Wiersz jest bardzo kunsztowny i ma rozbudowaną warstwę stylistyczną. Skomplikowanie formy odpowiada skomplikowanej tematyce. Poeta chętnie wykorzystuje inwersję (szyk przestawny), co pozwala na tworzenie bardziej skomplikowanych i podniosłych zdań. Pojawiają się też liczne przerzutnie, czyli przeniesienie części zdania do kolejnego wersu. Dla doskonalszego scharakteryzowania kondycji człowieka poeta używa wyszukanych metafor takich jak: „młodości mej skoki” lub „lepiej cień głęboki błędów mych widzę”. Pojawia się personifikacja (uosobienie): „Śmierć – tuż za nami spore czyni kroki”. Można zauważyć także porównanie („jak gwałtem obrotne obłoki i Tytan prętki lotne czasy pędzą”). Do podkreślenia wagi napisanych słów wykorzystane zostały wykrzyknienia. W utworze można znaleźć wyliczenie: „O moc, o rozkosz, o skarby pilności”. Pojawia się wiele epitetów takich jak: „obrotne obłoki”, „strwożone serce”, „niestałe dobra”, „kształt prawdziwy”. Poeta wykorzystuje także instrumentalizacje głoskową np. nagromadzenie samogłoski „o”. Użyta została hiperbola, przykładowo przy opisie dynamiki ruchów ciał niebieskich.
Sonet I – interpretacja
Mikołaj Sęp Szarzyński to jeden z najwcześniejszych przedstawicieli baroku w literaturze europejskiej. Tworzył głównie wiersze religijne. Jego twórczość, w tym „Sonet I”, zawiera barokową wizję świata. Poeta odchodzi od renesansowego porządku i wiary w człowieka ku chaosowi, zwątpieniu w człowieka i niepokojom.
Sonet otwiera dynamiczny obraz wirującego kosmosu – gwałtownie i szybko kręcą się ciała niebieskie i Słońce. Każdy obrót ciał kosmicznych przybliża człowieka do śmierci. Dlatego patrzenie w niebo nie napawa człowieka zachwytem i nie jest uspokajające, a wręcz przeciwnie, wywołuje niepokój. Śmierć jest przedstawiona jako chciwa istota, która nikogo nie oszczędzi. Jak upiór czyha tuż za człowiekiem, aby odebrać mu życie. Zbliża się do człowieka wielkimi krokami, a więc nadchodzi bardzo szybko.