Czesław Miłosz, laureat literackiej Nagrody Nobla (1980), pisarz, historyk czy też krytyk, jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych, współczesnych polskich poetów. Omawiany wiersz, Dwór, pochodzi ze zbioru Na brzegu rzeki, wydanego w 1994 roku. Autor powraca nim do szczęśliwych lat dziecięcych i porównuje je z ówczesną rzeczywistością.
Spis treści
Dwór – analiza i środki stylistyczne
Wiersz Dwór należy do cyku tematycznego Litwa, po pięćdziesięciu dwóch latach. Utwór zbudowany jest w sposób stychiczny – brak jest podziału na odrębne zwrotki. Złożony jest z dwudziestu jeden wersów, które różnią się ilością zgłosek. W wierszu nie znajdziemy także rymów, jest to wiersz biały – ogółem ma on budowę stosunkowo nieregularną, nie trzyma się ściśle żadnej ustalonej formy.
Podmiotem lirycznym jest postać powracająca do radosnych lat dzieciństwa, odwiedzająca dom, w którym się niegdyś wychowywała. Zastosowana liryka ma charakter bezpośredni, osoba mówiąca ujawnia się, wykorzystane są czasowniki w pierwszej osobie liczby mnogiej, a także określone zaimki (interesuje mnie, nie poznałem, pamiętałem). Dodatkowo, wypowiada się ona w imieniu swoim oraz dworku, jak gdyby dzieliła się także jego wspomnieniami, a minione dzieciństwo było ich wspólnym przeżyciem (traciliśmy liście, zasypywały nas śniegi, razem jesteśmy, we wspólnej starości).
Z uwagi na nostalgiczny, osobisty charakter tekstu, podmiot liryczny można utożsamiać z samym Czesławem Miłoszem. Atmosfera utworu jest refleksyjna, melancholijna i pełna zadumy i przemyśleń nad przeszłością. Odpowiedniej intonacji nadają dziełu anafory – spójnik i pojawia się na początku czterech wersów.
Treść wzbogacona została również o inne środki stylistyczne – opis wspominanego i zastanego krajobrazu uplastyczniają epitety, nadające też odpowiedniego zabarwienia uczuciowego (dawne ścieżki, stare drzewa, wspólna starość, lipowa aleja). Czytelnik może z łatwością zobrazować sobie tytułowy dworek i jego otoczenie. Wrażenie to wzmacniają dodatkowo porównania (kolor rzeki jak rdzawej samochodowej oliwy). Emocje towarzyszące podmiotowi lirycznemu pokazują metafory (równocześnie, rok po roku, traciliśmy liście) oraz powtórzenia i wyliczenia, zwracające uwagę na określone fragmenty tekstu, uwypuklające ich znaczenie (i sady, kraina os i szerszeni opitych słodyczą zmurszały i zapadły się, ani szuwarów, ani lilii wodnych). Warstwę stylistyczną wiersza można więc określić jako stosunkowo rozbudowaną i bogatą w różnorodne środki artystyczne.
Dwór – interpretacja wiersza
Wiersz Dwór dotyczy powrotu Czesława Miłosza do miejsca, w którym przyszedł na świat i spędzał pierwsze lata – czyli do tytułowego dworku w Szetejnie, małej wsi leżącej obecnie na terytorium Litwy.
Poeta opisuje wrażenia, jakie odniósł po kilkudziesięcioletniej nieobecności w tym majątku. Bez problemu udaje mu się odnaleźć drogę, trafić nad rzekę. Lata, które minęły, odcisnęły jednak znaczące piętno na rodzinnej posiadłości. Podmiot liryczny zestawia swoje wspomnienia z zastaną rzeczywistością. Dworek, choć dobrze znany, okazuje się być miejscem obcym. Woda w rzece jest brudna, odpychająca, silnie zanieczyszczona. Próżno szukać na niej lilii wodnych czy ptactwa. Park pozbawiony został drzew, które z czasem spróchniały – wraz z nimi odeszły też szerszenie i osy. Zlikwidowano sady, nie rodzą już one dorodnych, soczystych owoców, zastąpiły je chwasty i dzika roślinność.
Kraina zapamiętana z dzieciństwa już nie istnieje, została nadszarpnięta zębem czasu. Osoba mówiąca nie czuje jednak złości i rozczarowania, zdaje sobie sprawę, że jest to naturalna kolej rzeczy. Nie było nikogo, kto pielęgnowałby park i ogród oraz dbał o zabudowania. Wciąż czuje się silnie związana z tym miejscem, identyfikuje się z nim i utożsamia.
Osoba mówiąca wspomina spędzone tu chwile i zauważa, że upływ lat zdewastował nie tylko dom – wpłynął także na niego samego. Podmiot liryczny także się zestarzał, nie jest już tą osobą, którą był kiedyś – powolnie przemija, ramię w ramię z dworkiem.
Wizyta ta stanowi rozliczenie z przeszłością, poeta jest świadomy, że raj i beztroskie dzieciństwo nie wrócą, a on znajduje się coraz bliżej kresu ziemskiej wędrówki. Jest też ciekawy, co działo się pod jego nieobecność, kto zamieszkiwał to miejsce i w jaki sposób je wykorzystywał. Dostrzega ubogi barak i zamieszkujących tam ludzi, którzy prawdopodobnie stopniowo niszczyli dworek, aby uzyskać materiały na naprawy bądź opał. Podmiot nie traktuje ich jednak jak wandali, rozumie ich położenie i trudne warunki życiowe.
Z wiersza bije szacunek do wszelkiego istnienia i pochwała świata, jakikolwiek by on nie był. Dworek utracił dawne piękno, ale wciąż ma ogromną wartość, nawet jeśli wyłącznie sentymentalną.
Podsumowanie
Dworek w literaturze to nie tylko rodzaj zabudowania, ale także symbol krainy szczęśliwości, mitycznej Arkadii, szczególnie ważny w polskiej kulturze. Czesław Miłosz przez wiele lat przebywał na emigracji, dlatego też powrót do rodzinnego domu jest dla niego wyjątkowo znaczącym wydarzeniem, skłaniającym do głębszej refleksji nad światem oraz istnieniem.